Γύρω από την ιστορική προσωπικότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου αρχίζουν να υφαίνονται πολύ γρήγορα, από άκρη σε άκρη της οικουμένης, νέες ιστορίες του στρατηλάτη, που μπορεί να βασίζονται συχνά στην ιστορική αλήθεια, αλλά σχεδόν πάντα βρίσκονται πιο πάνω από αυτήν. Είναι μυθιστορηματικές, απίστευτες διηγήσεις, που μοιάζουν με πιστευτές, αφού ο Αλέξανδρος, πρώτος στην ανθρώπινη ιστορία, ξεπερνά τα όρια των συνηθισμένων ανθρώπων. Κι έτσι, ο Αλέξανδρος από την ιστορία περνά στο θρύλο.

Λίγο μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου και στη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων, πλάστηκε από τον πόθο των ανθρώπων να κρατήσουν «ζωντανό» τον Μεγάλο Έλληνα Στρατηλάτη το «Παραμύθι» ή, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται, το «Μυθιστόρημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Το πιο δημοφιλές κοσμικό ανάγνωσμα διαχρονικά, μεταφρασμένο και διασκευασμένο σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, με χιλιάδες εκδόσεις μέχρι και σήμερα.

Πότε ακριβώς γράφτηκε το Μυθιστόρημα του Αλεξάνδρου και από ποιόν; Το ερώτημα μοιάζει με σπαζοκεφαλιά για τους μελετητές και ίσως να μην έχει καμιά σημασία τελικά, αφού το Μυθιστόρημα δημιουργήθηκε μέσα στα ελληνιστικά χρόνια από τη σύνθεση προφορικών διηγήσεων και διαφόρων κειμένων και φανταστικών επιστολών του Αλέξανδρου, προς τη μητέρα του Ολυμπιάδα και τον δάσκαλό του Αριστοτέλη, όπου περιγράφονται τα ταξίδια και οι περιπέτειές του στον κόσμο της Ανατολής.

Σίγουρα είναι λοιπόν ένα ελληνιστικό μυθιστόρημα, που ίσως η πρώτη του γραπτή μορφή να χάθηκε στο διάβα των αιώνων, αλλά η πιο κοντινή του μορφή -και συνάμα η παλαιότερη- εντοπίζεται χρονικά περίπου το 300 μ.Χ, γραμμένη στα ελληνικά, από έναν άγνωστο σε μας ελληνόγλωσσο συγγραφέα από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Οι ιστορικοί τού δίνουν το όνομα του «Ψευδο-Καλλισθένη», καθώς αρχικά είχαν ταυτίσει λανθασμένα τον συγγραφέα του Μυθιστορήματος με τον Καλλισθένη, τον επίσημο ιστοριογράφο της συγγραφής του ημερολογίου της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ανατολή. Γνωρίζουμε πως σύγχρονοι του μακεδόνα στρατηλάτη, και πολλοί από το περιβάλλον του, έγραψαν για την εκστρατεία και τις περιπέτειές του, μα, όπως και το Σώμα του Αλέξανδρου, χάθηκαν και αυτά και κάθε γραμμή άμεσης πληροφορίας για τον Αλέξανδρο και μόνο κάποιες περιλήψεις τους βρίσκουμε σε ελληνικά και λατινικά κείμενα μεταγενέστερων συγγραφέων.

Η μεγαλύτερη όμως εκστρατεία της ζωής του, η κατάκτηση της Περσικής αυτοκρατορίας, συνιστά ένα πολύ μικρό μέρος του θρύλου του, που το Μυθιστόρημα, στις διάφορες παραλλαγές του, κράτησε σταθερά και επίμονα ζωντανό.

Στις βασικές του γραμμές είναι ένα μυθιστόρημα περιπετειώδες, που διαδραματίζεται σε ψευδο-ιστορικό επίπεδο, με κύριο θέμα τις επιθυμίες και τα όνειρα του Αλέξανδρου, και περιλαμβάνει ξεχωριστές αφηγήσεις, όπως το επεισόδιο της γέννησης του, στο οποίο πατέρας του είναι ο εξόριστος Φαραώ Νεκτανεβώ Β’˙ μια αφήγηση στρατιωτικών επεισοδίων, όπου ο χρόνος και ο τόπος είναι αρκετά διαστρεβλωμένα˙ μία σειρά επιστολών μεταξύ του Δαρείου και του Αλέξανδρου˙ την «Επιστολή του Αλέξανδρου στον Αριστοτέλη περί της Ινδίας», όπου περιγράφονται εκπληκτικά θηρία -γιγάντιοι σκορπιοί, ο Οδοντοτύραννος, τεράστιες νυχτερίδες…- και τερατώδεις ανθρώπινες φυλές, και όλα τρέπονται σε φυγή από τον Αλέξανδρο και τους άντρες του˙ τη συνάντηση του Αλέξανδρου με τους Γυμνοσοφιστές ή Βραχμάνους στα Τάξιλα˙ τη συνάντησή του με τη βασίλισσα Κανδάκη και τις Αμαζόνες και τη Διαθήκη του Αλέξανδρου, που συντάσσει λίγο πριν πεθάνει στη Βαβυλώνα, δηλητηριασμένος από τον Αντίπατρο της Μακεδονίας.

Ο Αλέξανδρος γίνεται ο Σούπερ Ήρωας, ο Ήρωας των Ηρώων, που συμπυκνώνει τα χαρακτηριστικά όλων, τον Ηρακλή με τους άθλους του, τα ταξιδευτή Οδυσσέα, τον έξυπνο Αίσωπο, τον δρακοκτόνο Άγιο Γεώργιο, τον Σεβάχ τον Θαλασσινό, τον Γίλγαμο Βαβυλώνιο με τα ταξίδια του για την αναζήτηση της Αθανασίας…

Η υπέρβαση της ιστορικής διάστασης του Έλληνα Κοσμοκράτορα και η απαρχή της θρυλικής παράδοσης με το Μυθιστόρημα ίσως δεν είναι τυχαίο ότι ξεκινά από την Αίγυπτο, εκεί που θεοποιείται για πρώτη φορά ο Αλέξανδρος. Η αρχή του Μυθιστορήματος με την εξιστόρηση των γεγονότων της γέννησης του είναι δηλωτική: το παιδί που θα γίνει κυρίαρχος του κόσμου είναι απόγονος του τελευταίου ανεξάρτητου Φαραώ της Αιγύπτου Νεκτανεβώ και της Ολυμπιάδας, αλλά ταυτόχρονα και παιδί του Άμμωνα ή Δία. Έτσι, ο Αλέξανδρος γεννιέται στη Μακεδονία ως ήρωας-θεός, αλλά και νομιμοποιείται ως Φαραώ της Αιγύπτου!

Από εκεί και πέρα, οι διακλαδώσεις του θρύλου αποτελούν έναν γοητευτικό δαίδαλο με άπειρες μεταφράσεις και διασκευές του Μυθιστορήματος, σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, από τα ελληνιστικά χρόνια έως και σήμερα: λατινικά, συριακά, αρμενικά, αραβικά, περσικά, αιθιοπικά, κοπτικά, εβραϊκά και κατόπιν σε νεότερους χρόνους στα γαλλικά (προβηγκιανά), γερμανικά, αγγλικά, ισπανικά, φλαμανδικά, δανικά, σουηδικά, πολωνικά, ρωσικά, σερβικά, τουρκικά, βουλγαρικά, ισλανδικά, ρουμανικά...

Η εξαιρετική δημοτικότητα του Μυθιστορήματος είναι πέρα από κάθε φαντασία. Καθόλου, όμως τυχαία. Διαβάζοντας το Μυθιστόρημα του Αλέξανδρου, σε διαφορετικές γλώσσες και παραλλαγές, από διαφορετικούς συγγραφείς και σε κάθε εποχή, ίσως να μπορέσουμε να αφουγκραστούμε την αιτία της αγάπης για τον θρύλο του Έλληνα Βασιλιά. Οπωσδήποτε, η ίδια προσωπικότητα του Αλέξανδρου ήταν το έναυσμα για πολλούς θρύλους: η σπάνια ευφυΐα του και η ακόρεστη επιθυμία του να δει την άκρη της γης και να ζήσει τις πιο απίθανες συγκινήσεις. Με αφετηρία αυτά τα χαρακτηριστικά, στο Μυθιστόρημα ο ιστορικός Αλέξανδρος χάνεται, μεταμορφώνεται σε ένα θρυλικό πρόσωπο-κατακτητής, ταξιδευτής, θαλασσοπόρος, εξερευνητής- και τελικά γίνεται ο οικουμενικός άνθρωπος που ενσαρκώνει τις επιθυμίες, τους φόβους και τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Γιατί ο Αλέξανδρος του Μυθιστορήματος θέτει στη μακρά πορεία του και στις συναντήσεις του με φιλοσόφους και σοφούς τα θεμελιώδη ερωτήματα : πώς να ζήσουμε, γιατί πεθαίνουμε; Ο πρόωρος θάνατός του αήττητου στρατηλάτη, άλλωστε, πυροδότησε την ανθρώπινη ύπαρξη με σκέψεις σχετικά με την αναζήτηση της ευτυχίας και τη ματαιότητα της ζωής.

Κάπως έτσι, ο παγκόσμιος ήρωας του αρχαίου κόσμου, αποκτά επιπλέον ηθική και θρησκευτική διάσταση στη νέα εποχή των μονοθεϊστικών θρησκειών- ιουδαϊκή, χριστιανική, ισλαμική- και μεταμορφώνεται σε απόστολος και εκφραστής της θεϊκής βούλησης.

Η ιουδαϊκή παράδοση μετάδωσε τη μυθοπλαστική ιστορία της επίσκεψης του Αλέξανδρου στην Ιερουσαλήμ, όπου αποδίδει τιμές στον Μεγάλο Αρχιερέα και αποδέχεται μπροστά τους Ιουδαίους την ύπαρξη του ενός Θεού: «Πορευθείτε εν ειρήνη. Ο θεός σας θα γίνει και δικός μου και η ειρήνη μου θα σας συντροφεύει….γιατί είστε υπηρέτες του αληθινού Θεού».

Στη χριστιανοσύνη, γίνεται ο ιππότης του Θεού και ο Τελευταίος Αυτοκράτορας που θα φτάσει πρώτος στο τέλος του κόσμου και στη βασιλεία του Χριστού: «Τότε θα έρθει ένας αυτοκράτορας και άρχοντας θα γίνει…το στέμμα του θα αποθέσει σταθερά πάνω στο σταυρό όπου πέθανε ο Χριστός..τα χέρια του θα απλώσει προς τον Παράδεισο και τότε θα αντικρίσει το σύμβολο του σταυρού ψηλά στον Ουρανό..».

Στους μουσουλμάνους συγγραφείς, ο Αλέξανδρος προσκυνάει στη Μέκκα και γίνεται προφήτης μετά από θεϊκό κάλεσμα. Ο αγγελιοφόρος του Θεού, Σουρούς, του αποκαλύπτει: «..αυτή είναι η εντολή του Παντοδύναμου προς τον ισχυρό….Αφύπνισε τους κοιμισμένους από τα όνειρά τους και αποκάλυψέ τους πλήρως την αλήθεια του Θεού».

Και αν σημαντικά θεολογικά δόγματα χωρίζουν τις θρησκείες, ο Αλέξανδρος, πάντα, γίνεται το όργανο της θεϊκής πρόνοιας και σε όλες τις παραλλαγές του Μυθιστορήματος, σε Ανατολή και Δύση, είναι αυτός ο ήρωας που θα προστατεύσει την ανθρωπότητα από τους Ακάθαρτους Λαούς του Βορρά, τους περιβόητους Γωγ και Μαγώγ της Βίβλου, κλείνοντάς τους πίσω από ένα τεράστιο τείχος.

Στο Μυθιστόρημα, ο Αλέξανδρος καθρεφτίζεται ανάποδα, σε σχέση με τον ιστορικό του ρόλο: δεν έχει τόση σημασία η συμβολή του στην αναμόρφωση του κόσμου, αλλά ίσως με αυτό το έναυσμα- ως δυνατή συλλογική μνήμη-, μπορούμε να δούμε πώς η κοινωνία κάθε τόπου και κάθε εποχής διαμορφώνει τον δικό της κόσμο, με πρότυπο τον Αλέξανδρο. Τον χρησιμοποιεί, ενσωματώνοντάς τον στη θρησκεία, την εθνική ιστορία και την παράδοσή της, και τον ανεβάζει στη σφαίρα του Αρχέτυπου: ακολουθώντας τον σταθερό πυρήνα του Μυθιστορήματος, ο αήττητος Αλέξανδρος γίνεται στο Βυζάντιο ενάρετος βασιλιάς, στην Ανατολή φιλόσοφος, στη Δύση ο ιδανικός ηγεμόνας και στην Ελλάδα ο αιώνιος προστάτης της.

Και ίσως το πιο σημαντικό, το Μυθιστόρημα του Αλέξανδρου, σε οποιαδήποτε μορφή του, ακουμπά τις ψυχές όλων των κοινωνικών τάξεων και όλων των ηλικιών, στις διάφορες εποχές, και γίνεται ένα ενοποιητικό στοιχείο της παγκόσμιας μυθιστορηματικής παράδοσης. Έχει γραφτεί, διαβαστεί και τραγουδηθεί για τους πιστούς σε Ανατολή και Δύση, για τους ηγεμόνες και τους ιππότες του Μεσαίωνα, για να διασκεδάσει και να νουθετήσει το κοινό και για να συντροφεύσει τα όνειρα των παιδιών: γιατί ένα παιδί, ο Αλέξανδρος, ο μαθητής του Αριστοτέλη, κατέκτησε τον κόσμο όλο, πραγματικό και φανταστικό.