Ο θάνατος του Αλεξάνδρου και οι περιπέτειες του Σώματος
Η θεοποίηση του Αλεξάνδρου
Η διαρκής παρουσία του Αλέξανδρου στα νομίσματα
Αλέξανδρος και Βυζάντιο, πρότυπο βασιλέως
Αλέξανδρος και Δυτικός Μεσαίωνας, ο ιδανικός ιππότης
Ο Αλέξανδρος και η Δύση. Από την Αναγέννηση στο Ρομαντισμό
Ο Αλέξανδρος στη Ρωσία
Ο Αλέξανδρος και η αρχή της σύγχρονης ιστοριογραφίας
Ο Αλέξανδρος και η 7η τέχνη
Η Αναζήτηση του Αλέξανδρου σήμερα
Ο Αλέξανδρος προπάτωρ δυναστειών
Η γέννηση του θρύλου, το μυθιστόρημα
Αλέξανδρος και Ρώμη
Αλεξάνδρου Μίμησις
Ο Αλέξανδρος και η νέα Ελλάδα

Ο θάνατος του Αλεξάνδρου και οι περιπέτειες του Σώματος

Ο θάνατος του Αλεξάνδρου και οι περιπέτειες του Σώματος

Είναι άνοιξη του 323 π.Χ. Ο Αλέξανδρος με τα στρατεύματά του φτάνει στα ισχυρά τείχη της Βαβυλώνας. Πριν ακόμα μπει στην πόλη, τον πλησιάζουν χαλδαίοι σοφοί και προσπαθούν να τον αποτρέψουν. Ένας χρησμός προμηνύει ότι η είσοδός του στην πόλη θα φέρει μεγάλη συμφορά. Ο Αλέξανδρος αντιλαμβάνεται γρήγορα ότι δεν είναι αυτός ο πραγματικός λόγος και αψηφά τις συμβουλές των λογίων. Μπαίνει στην πόλη και αρχίζει αμέσως να καταστρώνει τα σχέδιά του για την κατάκτηση της Αραβίας. Και τότε αρρωσταίνει.

Οι βασίλειες εφημερίδες της εποχής περιγράφουν με λεπτομέρειες τις τελευταίες μέρες του μακεδόνα βασιλιά. Όλα αρχίζουν τις πρώτες μέρες του Ιουνίου. Μετά από ένα συμπόσιο που οργανώνεται προς τιμήν του Νεάρχου, ο Αλέξανδρος δέχεται την πρόσκληση του έμπιστου θεσσαλού εταίρου του, του Μήδιου, να συνεχίσουν τη διασκέδαση στο σπίτι του. Τότε εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα πυρετού. Όσο οι μέρες περνούν το σώμα του Αλεξάνδρου γίνεται αδύναμο και ο ίδιος με δυσκολία μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του απέναντι στους θεούς και στους στρατιώτες του. Παρόλα αυτά δεν σταματά να συζητάει με τους αρχηγούς στρατηγούς του τις τελευταίες λεπτομέρειες για την εκστρατεία που σχεδιάζει να πραγματοποιήσει τις αμέσως επόμενες μέρες. Ούτε οι δροσεροί κήποι του παλατιού στην απέναντι πλευρά του Ευφράτη καταφέρνουν να διώξουν τον πυρετό του. Η συντροφιά του Μήδιου είναι παρηγοριά για ‘κείνον. Η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται μέρα με τη μέρα και η απελπισμένη προσπάθεια των συντρόφων του να καταφύγουν στο Σεραπείο και να συμβουλευτούν το Θεό δεν φέρνει αποτέλεσμα. Ο Θεός απαντά ότι είναι καλύτερο ο βασιλιάς να παραμείνει εκεί που βρίσκεται.

Φήμες αρχίζουν τότε να κυκλοφορούν ότι ο βασιλιάς είναι νεκρός και οι στρατιώτες του φοβούμενοι ότι είναι αληθινές, με δάκρυα στα μάτια τρέχουν στο παλάτι για να τον προλάβουν ζωντανό. Εκείνος τους δέχεται, χωρίς να μπορεί να μιλήσει. Με ψυχραιμία και με όση δύναμη του απομένει, ανασηκώνει ελαφρά το κεφάλι του και γνέφοντας με το βλέμμα του, τους αποχαιρετά όλους ένας έναν. Λίγο πριν ξεψυχήσει οι εταίροι ρωτούν τον Αλέξανδρο σε ποιον αφήνει το βασίλειό του. «Τῷ κρατίστῷ», απαντάει εκείνος, δηλαδή, στον καλύτερο. Απευθυνόμενος στους λιγοστούς φίλους που έχουν απομείνει πλάι του αναρωτιέται αν θα υπάρξει ποτέ βασιλιάς άξιος να κυβερνήσει τέτοιους άνδρες κι ανησυχεί για τα φοβερά δεινά που περιμένουν το βασίλειό του. Ζητάει το σώμα του να ταφεί στο ναό του Άμμωνα Δία, βγάζει το δαχτυλίδι που φοράει και το παραδίδει στον Περδίκκα. Στις 13 Ιουνίου του 323 π.Χ., ο θρυλικός βασιλιάς της Μακεδονίας ξεκινάει το ταξίδι του για τον κόσμο των νεκρών.

Αρκετό καιρό μετά ξεσπά η φήμη ότι ο θάνατος προήλθε από την υπερβολική κατανάλωση κρασιού, με τα πρώτα συμπτώματα να εμφανίζονται στο συμπόσιο του Μήδιου, όταν ο Αλέξανδρος νιώθει έντονους πόνους. Άλλοι πάλι ισχυρίζονται ότι η αιτία ήταν ένας επίμονος πυρετός και η έντονη δίψα που προσπάθησε να κατασβέσει ο βασιλιάς πίνοντας κρασί. Οι περισσότεροι όμως είναι πεπεισμένοι ότι ο Αλέξανδρος έχει πέσει θύμα της συνωμοσίας που οργάνωσε εναντίον του ο Αντίπατρος από εκδίκηση για τον άδικο θάνατο ορισμένων εταίρων. Δεν αποκλείεται όμως το πραγματικό κίνητρο να είναι η φιλοδοξία του Αντιπάτρου για το μακεδονικό θρόνο. Ο Αντίπατρος παρέδωσε το δηλητήριο στο γιό του τον Κάσσανδρο. Εκείνος, με τη βοήθεια των αδερφών του, του Φιλίππου και κυρίως του Ιόλλα που υπηρετούσε στα ανάκτορα ως βασιλικός οινοχόος, το έριξε κρυφά στο κρασί του βασιλιά. Κάποιοι είπαν ότι το δηλητήριο το έστειλε από τη Μακεδονία ο ίδιος ο Αριστοτέλης, ο αγαπημένος δάσκαλος του Αλεξάνδρου επειδή δυσαρεστήθηκε για τη διαταγή του μακεδόνα βασιλιά να θανατώσει τον αγαπημένο του ανεψιό, τον Καλλισθένη, αλλά και από γενικότερη ανησυχία και δυσαρέσκεια για τη συμπεριφορά του Αλεξάνδρου. Το δηλητήριο ήταν στην πραγματικότητα παγωμένο νερό που προερχόταν από μια πηγή της Μακεδονίας, ένα νερό τόσο δυνατό που μπορούσε να διαβρώσει ακόμα και σίδερο. Οι φήμες αυτές αμφισβητήθηκαν ήδη από την αρχαιότητα και η μεγαλύτερη απόδειξη ήταν το ίδιο το νεκρό σώμα του Αλεξάνδρου, το οποίο διατηρήθηκε σε πολύ καλή κατάσταση, κάτι που δεν θα συνέβαινε αν είχε δηλητηριαστεί.

Ο θάνατος του μακεδόνα βασιλιά δεν θα μείνει ατιμώρητος. Πληγωμένη από το χαμό του μονάκριβου γιου της, η ίδια η Ολυμπιάδα πέντε χρόνια αργότερα θα κατηγορήσει τον Κάσσανδρο και τον αδερφό του και για να τους εκδικηθεί θα καταστρέψει τον τάφο του Ιόλλα και θα θανατώσει εκατό φίλους του Κασσάνδρου.

Βλέποντας τον βασιλιά τους να κείτεται νεκρός, οι εταίροι αρχίζουν να περιφέρονται άσκοπα θρηνώντας. Και όλοι, Μακεδόνες και μη, συγκεντρώνονται έξω από τα ανάκτορα. Οι Πέρσες κόβουν κοντά τα μαλλιά τους και φορούν ρούχα πένθιμα για να δείξουν τη λύπη τους για το θάνατο του ικανότερου βασιλιά που γνώρισαν ποτέ. Η θλίψη ξεπερνάει γρήγορα τα τείχη της Βαβυλώνας μεταφέροντας τα δυσάρεστα νέα στη Σισύγαμβι, τη μητέρα του Δαρείου. Ακούγοντάς τα, η βασίλισσα θρηνεί για το νεκρό Αλέξανδρο που της φέρθηκε ως κάτι παραπάνω από μάνα. Κόβει τα μαλλιά της, τα βασιλικά της ρούχα και φοράει πένθιμα. Κλαίει για τη μοίρα της και για τις συμφορές που περιμένουν τις ορφανές εγγονές της. Ποιος θα προστατεύσει τα συμφέροντά τους τώρα που ο Αλέξανδρος χάθηκε; Συντετριμμένη καλύπτει το κεφάλι της, αρνείται να ξαναβάλει τροφή στο στόμα της και απομονώνεται στα πιο σκοτεινά δωμάτια του παλατιού για να μην αντικρύσει ξανά το φως του ήλιου. Λίγες μέρες αργότερα, η τραγική βασίλισσα πεθαίνει αδυνατώντας να αντέξει το χαμό του Αλέξανδρου.

Όταν ο θρήνος για το νεκρό βασιλιά παύει, όλοι αναρωτιούνται τι θα συμβεί. Ποιος θα αναλάβει το τεράστιο βασίλειο που δημιούργησε ο Αλέξανδρος; Γίνεται συνέλευση, κι ο Περδίκκας ζητάει να αποδοθούν οι απαιτούμενες τιμές προς τον νεκρό. Δημιουργείται ένταση ανάμεσα στους συντρόφους του Αλεξάνδρου για το ποιος είναι ο καταλληλότερος για την εξουσία, μια ένταση που παραλίγο να προκαλέσει εμφύλια διαμάχη. Όλα αυτά συμβαίνουν μπροστά στο σώμα του νεκρού βασιλιά που κείτεται άταφος. Όταν οι σύντροφοι καταφέρνουν να φτάσουν σε συμφωνία για τη διανομή των βασιλείων, έρχονται κοντά στη σορό του νεκρού βασιλιά τους και έκπληκτοι παρατηρούν ότι το σώμα του δεν έχει υποστεί την παραμικρή αλλοίωση, με αποτέλεσμα να δείχνει ζωντανός. Η άψογη κατάσταση του νεκρού φοβίζει τους αιγύπτιους και χαλδαίους ταριχευτές που έχουν έρθει για να προετοιμάσουν το σώμα και που αρνούνται να το πλησιάσουν. Κάνουν προσευχές για να εξευμενίσουν τους θεούς πριν αγγίξουν έναν θεό. Μια χρυσή σαρκοφάγος γεμίζει με αρώματα και στο προσκέφαλο του νεκρού βασιλιά τοποθετείται ένα χρυσοκέντητο πορφυρό ύφασμα και δίπλα τα όπλα του. Υπεύθυνος για τη μεταφορά του σώματος ορίζεται ο Αρριδαίος, ένας από τους εταίρους.

Δύο χρόνια σχεδόν θα χρειαστούν για την κατασκευή της άμαξας που θα μεταφέρει το σώμα του νεκρού βασιλιά στον τελικό προορισμό του. Κι είναι πράγματι μια άμαξα άξια του ονόματος και της δόξας του, δείγμα εξαιρετικής καλλιτεχνίας που ξεπερνά σε κόστος κάθε άλλο έργο. Όλα είναι φτιαγμένα από χρυσό. Χρυσές προτομές ζώων, χρυσοί κρίκοι με γιρλάντες, χρυσές Νίκες με τρόπαια και μεγάλες χρυσές καμπάνες που θα ειδοποιούν τους κατοίκους των περιοχών που θα διασχίζει. Τη χρυσή κάμαρα που θα δεχτεί το σώμα του βασιλιά διακοσμούν παραστάσεις που απεικονίζουν είτε τον ίδιο πάνω σε άρμα να κρατάει σκήπτρο και να περιστοιχίζεται από Πέρσες και Μακεδόνες, είτε τα στρατεύματά του έτοιμα για μάχη. Δίπλα στην είσοδο της κάμαρας στέκονται χρυσά λιοντάρια για να προστατεύουν το νεκρό από απρόσκλητους επισκέπτες. Πάνω από την κάμαρα ένα πορφυρό ύφασμα στολισμένο με χρυσό στεφάνι ελιάς μοιάζει από μακριά με λάμψη από τον ουρανό. Μέχρι κι οι τροχοί που θα μεταφέρουν την άμαξα διακοσμούνται με χρυσό. Εξήντα τέσσερα μουλάρια επιλέγονται, στεφανώνονται και στολίζονται για να μεταφέρουν το εντυπωσιακό αυτό δημιούργημα στον προορισμό του..

Όταν ολοκληρώνεται το έργο, ο μακεδόνας βασιλιάς ξεκινάει το ταξίδι του, όχι στον ναό του Άμμωνα Δία, αλλά στις Αιγές, τη γη των προγόνων του, για να ταφεί πλάι στους υπόλοιπους Τημενίδες βασιλείς, όπως ορίζει το απαράβατο έθιμο των Μακεδόνων. Για την ομαλή μετάβαση της αρμάμαξας ένα πλήθος από οδοποιούς, μηχανικούς και στρατιώτες ακολουθούσαν τη νεκρική πομπή. Κι η φήμη της εξαπλώνεται παντού κι απ΄ όπου περνά άνθρωποι τρέχουν για να τη δουν από κοντά και την ακολουθούν μέχρι να απομακρυνθεί.

Η πομπή διασχίζει τη Μεσοποταμία και τη Συρία, αλλά δεν φτάνει ποτέ στον τελικό της προορισμό. Τα θεϊκά λόγια του μάντη Αρίστανδρου που αναφέρουν ότι η γη όπου θα αναπαυτεί ο νεκρός βασιλιάς θα αποκτήσει ευημερία και θα γίνει ανίκητη, φέρνουν διαμάχη ανάμεσα σε δυο μεγάλους άνδρες για το ποιος θα διεκδικήσει τη σορό του Αλεξάνδρου. Στα σύνορα της Συρίας με την Αίγυπτο, ο Πτολεμαίος Α’ θα προλάβει να αρπάξει τη σορό πριν από τον Περδίκκα που θα σφαγιαστεί στην προσπάθειά του να επιτεθεί στην Αίγυπτο, ενώ όσοι από τους στρατιώτες του δεν θα πέσουν μαχόμενοι, θα πνιγούν στα νερά του Νείλου ή θα τους καταβροχθίσουν κροκόδειλοι.

Νικητής της διαμάχης είναι ο Πτολεμαίος, ο οποίος θα καταφέρει να πάρει στα χέρια του το νεκρό σώμα του Αλεξάνδρου και να το θάψει με όλες τις απαραίτητες τιμές στην επιφανέστερη σχεδόν όλων των πόλεων, την Αλεξάνδρεια, την πόλη που έχτισε ο ίδιος ο μακεδόνας βασιλιάς. Ένας τάφος-ναός άξιος της δόξας του Αλεξάνδρου κατασκευάζεται στο κέντρο της πόλης, σε μια περιοχή που γι’ αυτό το λόγο θα ονομαστεί Σώμα ή Σήμα. Δίπλα στον Αλέξανδρο θα θάβονταν στο εξής και τα μέλη της βασιλικής οικογένειας των Πτολεμαίων. Η τελετή πραγματοποιείται με λαμπρές τιμές και ακολουθούν ηρωικές θυσίες και μεγαλοπρεπείς αγώνες. Από τις αρχαίες πηγές πληροφορούμαστε ότι κάποιος άλλος Πτολεμαίος θα αντικαταστήσει τη χρυσή σαρκοφάγο με μια γυάλινη.

Στους αιώνες που ακολουθούν το Σώμα γίνεται τόπος προσκυνήματος για βασιλείς, αλλά και απλούς ανθρώπους που έρχονταν για να αποδώσουν τιμές στον θρυλικό μακεδόνα βασιλιά. Ο Ιούλιος Καίσαρας συγκινημένος αγγίζει τη μύτη του Αλεξάνδρου προκαλώντας ζημιά. Ο Καίσαρας Αύγουστος, μερικά χρόνια αργότερα, αφιερώνει ένα χρυσό στεφάνι στο νεκρό βασιλιά και ραίνει το σώμα του με άνθη. Όταν οι συνοδοί του τον ρωτούν αν επιθυμεί να επισκεφτεί τους τάφους των Πτολεμαίων βασιλέων, εκείνος απαντά: «Ήρθα να δω έναν βασιλιά, και όχι νεκρούς!». Ο Καλιγούλας αφαιρεί από τον τάφο την πανοπλία του βασιλιά για να φορέσει. Τελευταίος επισκέπτεται τον τάφο ο Καρακάλλας που πιστεύει ότι είναι η μετενσάρκωση του Αλεξάνδρου, απαιτώντας να τον αποκαλούν με το όνομά του. Για να τιμήσει το νεκρό βασιλιά, του αφιερώνει τη χλαμύδα, το δαχτυλίδι και τη ζώνη του. Γύρω στο 200 μ. Χ ο Σεπτίμιος Σεβήρος θα σφραγίσει τον τάφο για να προστατεύσει τη σορό, μαζί με πολύτιμα και σπάνια βιβλία που θα συγκεντρώσει εκεί από όλα τα ιερά.

Η νέα θρησκεία του Χριστιανισμού που εξαπλώνεται ραγδαία θα οδηγήσει στα τέλη του 3ου και στις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. σε έντονες κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, και στην καταστροφή πολλών ειδωλολατρικών μνημείων, μεταξύ αυτών πιθανόν και του Σώματος. Η λατρεία του νεκρού βασιλιά που έχει γίνει πόλος έλξης και τόπος προσκύνησης πρέπει να εξαλειφθεί για να μπορέσει να εδραιωθεί η νέα θρησκεία. Τα λόγια του Ιωάννη Χρυσοστόμου στην Επιστολή προς Κορινθίους επιβεβαιώνουν ότι στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. κανείς δεν γνωρίζει που βρίσκεται θαμμένος ο βασιλιάς Αλέξανδρος.

Όμως αντί να ξεχαστεί για πάντα, ο Αλέξανδρος θα γίνει θρύλος και η αναζήτηση του Σώματος το όνειρο και η επιδίωξη πολλών ερευνητών, αλλά και απλών ανθρώπων που μέχρι σήμερα προσπαθούν να εντοπίσουν τον τόπο που αναπαύεται ο θρυλικός Μακεδόνας.

ΑΡΧΗ