Στη βασιλική μητρόπολη των Μακεδόνων, τις Αιγές, ο Φίλιππος επιστρατεύει την αφρόκρεμα της ελληνικής διανόησης, φιλοσόφους, ποιητές, ηθοποιούς, γλύπτες, ζωγράφους, και αρχιτέκτονες, να δώσουν σάρκα και οστά στο όραμα του.

Η πηγή της δύναμης, ο βασιλιάς και το περιβάλλον του, γίνεται το κέντρο παραγωγής ιδεολογίας και γνώσης και αυτό σφραγίζει τις νέες τάσεις της τέχνης.

Tα συμπόσια του Φιλίππου Β΄ διακρίνονταν όχι μόνον για τον πλούτο, την πολυτέλεια και την αφθονία των σκευών, των ποτών και των εδεσμάτων, αλλά και για την συμμετοχή σε αυτά των σπουδαιότερων μουσικών, ηθοποιών, ποιητών, καλλιτεχνών, διανοουμένων και φιλοσόφων της εποχής.

Το περιβάλλον του Μακεδόνα βασιλιά γίνεται για την τέχνη και τον πολιτισμό ό,τι ήταν η Αθήνα του Περικλή έναν αιώνα πριν και το συντηρητικό βασίλειο με την φωτισμένη καθοδήγηση του ίδιου και του γιου του θα εξελιχθεί σε ριζοσπαστικό μοχλό που θα αλλάξει τον αρχαίο κόσμο.

Οι ανδρώνες που καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του «βασιλείου καθιδρύματος» του Φιλίππου Β΄ στις Αιγές ήταν οι πιο πολυτελείς καικομψές και σίγουρα οι πιο ευρύχωρες αίθουσες συμποσίων που υπήρχαν στην εποχή τους.

Οργανωμένοι σε τριμερή συγκροτήματα με προθαλάμους, τα μεγαλύτερα από τα οποία ανοίγονται με εντυπωσιακά πολύστυλα προς το περιστύλιο, οι «ανδρώνες» δημιουργούν διακριτές ενότητες μέσα στο κτήριο και αποτελούν μια ακόμη καινοτόμα επινόηση του αρχιτέκτονα των Αιγών.

Η νέα αυτή διάρθρωση των χώρων συμποσίου που προφανώς ανταποκρινόταν σε ουσιώδεις λειτουργικές ανάγκες βρήκε αμέσως μιμητές και έγινε μόδα σε ολόκληρη την ελληνιστική οικουμένη, δημιουργώντας ένα σημείο αναφοράς για το «πολιτισμένο φέρεσθαι» σε δημόσιο αλλά και ιδιωτικό πλαίσιο.

Τα συμπόσια που παρέθετε ο βασιλιάς στους πολυτελείς ανδρώνες του ανακτόρου ήταν η πιο πρόσφορη αφορμή για επίδειξη των σπουδαιότερων επιτευγμάτων της καλλιτεχνικής δραστηριότητας της αυλής.

Υψηλής ποιότητας και αξίας ήταν σίγουρα η βασιλική οικοσκευή. Για τα σκεύη του συμποσίου, που ξεχωρίζουν όχι μόνο για την πολυτέλεια αλλά και για την εξαιρετική ποιότητά τους, χρησιμοποιήθηκε χωρίς φειδώ το ασήμι.Εδώ η λιτότητα και η καθαρότητα της φόρμας συνδυάζονται με τη χάρη της λεπτομέρειας σε ένα σύνολο απαράμιλλης κομψότητας και αρμονίας, όπου και πάλι όλα υποτάσσονται στη γοητεία του μέτρου.

Οι πίνακες και οι τοιχογραφίες που διακοσμούσαν το παλάτι του Φιλίππου χάθηκαν δυστυχώς για πάντα, μας αποζημιώνουν όμως για την απώλεια οι τοιχογραφίες των βασιλικών τάφων, λαμπρά δείγματα μεγάλης ζωγραφικής, μαρτυρίες μοναδικές και πολύτιμες της πιο αγαπημένης τέχνης των Ελλήνων.

Στον θρόνο που θα γίνει η αιώνια καθέδρα της βασίλισσας Ευρυδίκης σε μια εικόνα λουσμένη στο φως των Ηλυσίων επιφαίνονται με απόκοσμη γαλήνη και μεγαλοπρέπεια οι θεοί του Άδη σε μια απροσδόκητη σύνθεσηπου εικονοποιεί το αναπόδραστο της μοίρας των θνητών.

Ακόμη πιο ριζοσπαστικός, γεμάτος τραγική ένταση και πάθος είναι ο τρόπος που διαλέγει ο καλλιτέχνης να εκφράσει τον πόνο του θανάτου στο τάφο της νεαρής βασιλικής συζύγου, της Φεραίας Νικησίπολης.

Εδώ η μισόγυμνη Κόρη, έρμαιο στα χέρια του Άδη, γίνεται ύψιστο σύμβολο θείου και ανθρώπινου πάθους, η πετρωμένη στον πόνο της μάνα που, αν και θεά, δεν μπορεί να σώσει το παιδί της γίνεται εικόνα υποταγής στον αδήριτο νόμο και οι τρεις λευκοντυμένες Μοίρες, οι θυγατέρες της Ανάγκης, δίνουν για μια και μόνη φορά υπόσταση στον μυστηριακό μύθο του πλατωνικού πεπρωμένου.

Στις τοιχογραφίες αυτές ο καλλιτέχνης, που δεν αποκλείεται καθόλου να είναι ο περίφημος Νικόμαχος, εξαντλεί τις εκφραστικές δυνατότητες που του έδινε η παραδοσιακή τεχνική του περιγράμματος.

Αντίθετα, στην μεγάλη τοιχογραφία του βασιλικού κυνηγιού αποκαλύπτονται εντυπωσιακά όλα τα επιτεύγματα της ιλλουζιονιστικής ζωγραφικής, που μπορεί με τον χρωστήρα να δημιουργεί πειστικά εικαστική πραγματικότητα πολλούς αιώνες πριν την ευρωπαϊκή Αναγέννηση.

Κυρίαρχη αξία εδώ είναι το χρώμα που, μένοντας στην γήινη παλέτα, πλάθει τις μορφές και το τοπίο, το οποίο με πρωτοποριακό για την εποχή τρόπο αποκτά αξία σαν αφηγηματικό στοιχείο. Το φως πέφτει από αριστερά και με συνέπεια καταυγάζει την εικόνα, ενώ η κίνηση των σωμάτων δημιουργεί ουσιαστικά την τρίτη διάσταση.

Η εξαιρετικά μελετημένη σύνθεση στηρίζεται στη χρήση των διαγωνίων, αναπτύσσεται οργανικά, δημιουργώντας επιμέρους σκηνές, και πυκνώνει στο σημείο της δραματικής κορύφωσης. Η περίτεχνη αυτή σύνθεση είναι το μεγαλύτερο ατού του καλλιτέχνη που χρησιμοποιεί τα δένδρα για να χωρίσει τα επιμέρους επεισόδια και τα ακόντια για να οδηγήσει το βλέμμα του θεατή.

Στο κέντρο της εικόνας, μόνος, καλπάζει στεφανωμένος ο νεαρός Αλέξανδρος, ο ερχόμενος ηγεμόνας.

Στα δεξιά κορυφώνεται η δράση: δυο νεαροί κυνηγοί έχουν στριμώξει το λιοντάρι. Ο μόνος γενειοφόρος, ο βασιλιάς Φίλιππος, με το λευκό άλογο του πηδάει επάνω από το θήραμα και είναι έτοιμος με το χρυσό κοντάρι του, σαν άλλος Ηρακλής, να πλήξει θανάσιμα το βασιλικό ζώο. Το λιοντάρι στρέφει το κεφάλι του, θύτης και θύμα κοιτάζονται στα μάτια, ενωμένοι στην εικόνα για πάντα, μοιράζονται την ίδια αναπόδραστη μοίρα…

Εξίσου μοναδικές με τις τοιχογραφίες είναι οι αριστουργηματικές χρυσελεφάντινες κλίνες που βρέθηκαν στον τάφο του Φιλίππου Β΄, εκπληκτικά δείγματα της λαμπρής καλλιτεχνικής άνθησης στην αυλή των Αιγών. Οι κλίνες αυτές που δεν κατασκευάστηκαν για ταφική χρήση αποτελούσαν μέρος της οικοσκευής του ανακτόρου και μας δίνουν μια εξαιρετικά πολύτιμη εικόνα της πολυθρύλητης τέχνης των «ελεφαντουργών» που ήταν πάντα οι άριστοι των γλυπτών.

Μια από τις εντυπωσιακότερες που κατασκευάστηκαν ποτέ, η κλίνη της Μήδας που βρέθηκε στον προθάλαμο του τάφου, ένα έργο που χάρη στην πολυπλοκότητα της κατασκευής του θα κέρδιζε επάξια το χαρακτηρισμό «πολυδαίδαλον», παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα να είναι στολισμένη ολόκληρη και από όλες τις πλευρές της με χρυσό και ελεφαντόδοντο, πράγμα που συνήθως δεν συμβαίνει, εφόσον οι κλίνες ακουμπούσαν με την πίσω πλευρά τους στους τοίχους των ανδρώνων.

Λεπτοδουλεμένοι χρυσοί Έρωτες που παίζουν με ίυγγες, μαινάδες, σάτυροι και γλεντοκόποι που χορεύουν, Νίκες σε τέθριππα άρματα και ανθοκόρες, μαζί με γυάλινα και χρυσά ανθέμια στολίζουν τα ελικωτά πόδια,ενώ και στις τέσσερις πλευρές της κλίνης στο τύμπανο που σχηματίζεται ανάμεσα στα δοκάρια και έκλεινε πίσω με μια χρυσωμένη σανίδα, υπήρχαν ανάγλυφες ζωφόροι με γρύπες που κατασπάραζαν θηράματα στις δύο στενές πλευρές και παραστάσεις μαχών στις δύο μακριές.

Οι μορφές ήταν ολόγλυφες ή σχεδόν ολόγλυφες με τα ντυμένα μέρη τους φτιαγμένα από ξύλο, χρυσωμένο ή βαμμένο, και τα γυμνά από ελεφαντόδοντο.

Έλληνες με χλαμύδες μάχονται με βαρβάρους που φορούν αναξυρίδες τα χαρακτηριστικα παντελόνια των βαρβάρων της ανατολής, μπλούζες με μακριά μανίκια και το τυπικό κάλυμμα της κεφαλής που κλείνει σκεπάζοντας το πηγούνι.

Από ελεφαντόδοντο είναι φτιαγμένα αρκετά από τα όπλα, ή τμήματα των όπλων, αλλά και ολόκληρα τα άλογα.

Μολονότι πολύ διαβρωμένες οι ελεφάντινες μορφές των πολεμιστών και των αλόγων μαρτυρούν ακόμη το άγγιγμα ενός πολύ σπουδαίου καλλιτέχνη που θα πρέπει να συγκαταλεγόταν στους άριστους της εποχής.

Η κλίνη του ίδιου του Φιλίππου που ήταν τοποθετημένη επάνω από την μαρμάρινη σαρκοφάγο στην οποία φυλαγόταν η χρυσή λάρνακα με τα οστά του βασιλιά ήταν διακοσμημένη με ελεφαντόδοντο γυαλί και χρυσό μόνο στην εμπρός πλευρά της.

Στην πίσω και στις πλάγιες υπήρχαν χρυσωμένα ανάγλυφα και ζωγραφιές δουλεμένα στο ξύλο. Στα πόδια βρίσκουμε το τυποποιημένο σύστημα με τις πλάκες και τα ανάγλυφα από ελεφαντόδοντο και τις ενθέσεις από γυαλί και χρυσό. Τα χρυσά ελάσματα που βρίσκονται πίσω από τα πλακίδια των επικράνων είναι διακοσμημένα με κάπως βιαστικά χαραγμένες Νίκες που στήνουν τρόπαια.

Εξαιρετική είναι η ποιότητα των χαμηλών ελεφαντοστέινων ανάγλυφων που διακοσμούν την επάνω τραβέρσα της κλίνης. Μέσα σε ένα ιερό που ορίζεται από δύο Ερμαϊκές στήλες, θεοί και οι ημίθεοι –ηΑφροδίτη με τον Έρωτα, ο Διόνυσος και ο Σειληνός, μια Μούσα που παίζει κιθάρα και κάποιες γυναικείες μορφές που χορεύουν- απολαμβάνουν ξένοιαστοι την χαρά της μουσικής και της συζήτησης.

Σε αντίθεση με τη γαλήνη και την ακινησία των θεών έρχεται το πάθος και η κίνηση των ανθρώπων που δρουν στο τύμπανο της φαρδιάς ζωφόρου που βρίσκεται ακριβώς από κάτω.

Εδώ, μπροστά σε μια χρυσωμένη σανίδα που χρησιμεύει σαν φόντο, δεκατέσσερις ανδρικές μορφές, πεζοί και καβαλάρηδες αποδοσμένοι σε αρκετά ψηλό ανάγλυφο κυνηγούσαν ζώα που όντας ξύλινα άφησαν μόνο λιγοστά ίχνη.

Οι κυνηγοί φορούσαν κοντούς χιτώνες, χλαμύδες, μπότες και, όπως δείχνει ο τρόπος που είναι κομμένα τα κεφάλια όλων στο πάνω μέρος, καπέλα που μοιάζουν με πλατιούς μπερέδες, τις χαρακτηριστικές μακεδονικές καυσίες.

Τα δέκα από τα δεκατέσσερα κεφαλάκια σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση: δουλεμένα με απόλυτη ακρίβεια, φροντίδα και προσοχή από το χέρι ενός πολύ σπουδαίου καλλιτέχνη, απόλυτα μνημειακά παρά το μικροσκοπικό τους μέγεθος, τα κεφαλάκια αυτά συγκαταλέγονται χωρίς αμφιβολία ανάμεσα στις πιο συναρπαστικές σπουδές της ανθρώπινης μορφής που ξέρουμε από την αρχαία τέχνη.

Η προσπάθεια και η συνειδητή πρόθεση του καλλιτέχνη να αποδώσει σε καθένα από τα πρόσωπα αυτά συγκεκριμένα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά, που ξεφεύγουν πολύ από τα πλαίσια των γενικών εξιδανικευτικών τύπων, είναι προφανής, παρά την στιλιστική ενότητα που υπάρχει στις μορφές σαν σφραγίδα της ατομικότητας του καλλιτέχνη.

Ο Φίλιππος, ο νεαρός διάδοχός του, ο Αλέξανδρος, και μια ντουζίνα ακόμη συγγενείς και εταίροι του βασιλιά -οι Μακεδόνες που σημάδεψαν με τη δράση τους την ιστορία της Οικουμένης και θεμελίωσαν τα κράτη του αχανούς ελληνιστικού κόσμου- επιδίδονται σε ένα βασιλικό κυνήγι.

Το θέμα είναι το ίδιο με αυτό που βρίσκουμε στην τοιχογραφία της πρόσοψης του τάφου όμως το πιο σπουδαίο είναι πως επάνω σε αυτήν την κλίνη βρίσκουμε το «τιμιώτατον», την εικόνα του ίδιου του Φιλίππου, σε ένα πορτραίτο εξαιρετικής πνοής και δύναμης που μπορεί να σταθεί επάξια ανάμεσα στα αριστουργήματα της παγκόσμιας τέχνης.

Δίπλα σε αυτό υπάρχει και το μοναδικό γλυπτό πορτραίτο του νεαρού Αλέξανδρου, που μας σώθηκε, για το οποίο είμαστε σίγουροι ότι φιλοτεχνήθηκε πριν από τον θάνατο του και μάλιστα το είδε και ο ίδιος, όπως είδε και την εικόνα του, ζωγραφισμένη στην πρόσοψη του τάφου του πατέρα του.

Η τύχη θέλησε όλα αυτά τα λαμπρά δείγματα της τέχνης να φτάσουν ως εμάς και να αποδείξουν με την αδιαφιλονίκητη πραγματικότητα τους ότι οι ισχυρισμοί του Δημοσθένη για τον βάρβαρο και απολίτιστο Φίλιππο, που σκίαζαν την εικόνα του ηγεμόνα που ένωσε τους Έλληνες, δεν είναι παρά συκοφαντίες και ψέματα, αποκυήματα του φανατισμού ενός απεγνωσμένου πολιτικού αντιπάλου.

Όμως δεν ήταν μόνον τα εξαίρετα τεχνουργήματα η ζωγραφική και η αρχιτεκτονική που λάμπρυναν την αυλή του Φιλίππου.

Μαζί με όλα αυτά, ίσως και ακόμη πιο σημαντική από αυτά ήταν η παρουσία και η αλληλεπίδραση των φιλοσόφων - για τρία ολόκληρα χρόνια του ίδιου του Αριστοτέλη- των στοχαστών, των συγγραφέων και των ποιητών που έδινε τον τόνο και όριζε τα υψηλά ζητούμενα της πεφωτισμένης ηγεμονίας.

Η μουσική και η ποίηση ήταν το βασικό συστατικό των αγώνων με τους οποίους ο βασιλιάς ψυχαγωγούσε τους φίλους και τον λαό του.

Το θέατρο μάλιστα, η υψηλή τέχνη που γεννήθηκε από το πάντρεμα των προηγούμενων, ήταν από τον καιρό του Ευριπίδη που πριν από μερικά χρόνια ζούσε στις Αιγές η αγαπημένη τέχνη των Μακεδόνων.

Οι δραματικοί αγώνες ήταν από τον καιρό του Αρχέλαου παράδοση για την μακεδονική αυλή και ο Φίλιππος,όπως άλλωστε και ο γιος του, είχε σε τόσο μεγάλη εκτίμηση τους ανθρώπους του θεάτρου που όχι μόνον τους τιμούσε με την φιλία του, αλλά συχνά τους χρησιμοποιούσε και ως απεσταλμένους του.

Την βαρύτητα που έδινε στο θέατρο ως τόπο ψυχαγωγίας και πνευματικής κάθαρσης των πολιτών δήλωσε ο Φίλιππος, εντάσσοντάς το θέατρο των Αιγών στο συγκρότημα του βασιλείου καθιδρύματος του που ήταν συγχρόνως η ιερή πολιτική αγορά της πρωτεύουσας πόλης. Έτσι συνέδεσε την πολιτική και θρησκευτική εξουσία με την πνευματική, δημιουργώντας το πρότυπο που θα δέσποζε στον ελληνιστικό Κόσμο.

Και είναι εδώ, στο θέατρο της βασιλικής μητρόπολης που διάλεξε να γιορτάσει την παντοδυναμία του και βρήκε απροσδόκητο θάνατο, πρωταγωνιστής ο ίδιος του βασιλικού δράματος.