Τα θεμέλια για τη διατήρηση της μνήμης του Φιλίππου στις επόμενες γενιές έθεσε ο ίδιος ο Μ. Αλέξανδρος με την περίλαμπρη ταφή που ετοίμασε για τον πατέρα του. Με αυτόν τον τρόπο ο διάδοχος μνημονεύει το βασιλιά που του κληροδότησε ένα βασίλειο μεγάλο και ενωμένο, ασφαλές από εξωτερικούς εχθρούς και εσωτερικές ταραχές, με έτοιμο το σχέδιο για την εκστρατεία κατά των Περσών. Βέβαια ο γιος μοχθούσε πάντα να ξεπεράσει τον πατέρα σε οργάνωση, ισχύ και επιτεύγματα. Στην ομιλία του στην εξέγερση στην Ώπιδα, αφού εκθειάσει την προσφορά του Φιλίππου προς τους Μακεδόνες, συγκρίνει τον εαυτό του με τον πατέρα του. Πάντα ήταν ο Φίλιππος το παράδειγμα προς μίμηση και ο πήχης που έπρεπε να ξεπεράσει ο Αλέξανδρος.

Βέβαια και πριν από τον Αλέξανδρο οι σύγχρονοί του λόγιοι φρόντισαν να μείνει το όνομα του Φιλίππου στην ιστορία. Ο Θεόπομπος ο Χίος ήταν μαθητής του ρήτορα Ισοκράτη που έγραψε τα Φιλιππικά, δυστυχώς μόνο σε σπαράγματα στις μέρες μας. Είναι ιδιαίτερα ‘γενναιόδωρος’ όταν απαριθμεί τα ελαττώματά του, τόσο που φαίνεται να καθοδηγείται μάλλον από προσωπικές ηθικές προκαταλήψεις παρά από ιστορική δεοντολογία. Αποδίδει τις νίκες του στην τύχη και στην παρακμή των ελληνικών πόλεων την εποχή. Αυτός όμως διακήρυττε ακόμη πως ‘ποτέ ξανά δεν δημιούργησε η Ευρώπη τέτοιον άνδρα όπως τον Φίλιππο, γιο του Αμύντα’. Ήταν γι’ αυτόν άραγε ο πρώτος ηγεμόνας της Ευρώπης; Λίγα αποσπάσματα σώζονται από το δεκάτομο έργο του Μαρσύα από την Πέλλα, τη μόνη πηγή μακεδονικής ιστορίας από τη δική τους σκοπιά. Μεγάλο μέρος των Μακεδονικών του ήταν αφιερωμένο στο Φίλιππο.

Ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης είναι αυτός από τον οποίο έχουμε την πρώτη συνεχή αφήγηση για τον Φίλιππο, στην Παγκόσμια Ιστορία του. Γι’ αυτόν είναι ‘ο μεγαλύτερος βασιλιάς στην Ευρώπη ως την εποχή του’. Μάλιστα και σε σύγκριση με τον Μ. Αλέξανδρο αφιερώνει περισσότερο χώρο στην απαρίθμηση των αρετών του. Επαινεί τις ικανότητές του στο να εξασφαλίζει συμμαχίες με διπλωματία περισσότερο από τις στρατιωτικές αρετές και εξαίρει το ότι με ελάχιστες προσόδους κατάφερε να κάνει τη Μακεδονία το ισχυρότερο κράτος της εποχής.

Στη συνέχεια έχουμε το έργο του Ιουστίνου, που βέβαια αντλεί από τον Πομπήιο Τρόγο: ‘δεν υπήρχε μέσο που να οδηγούσε στη νίκη και να το θεωρούσε ατιμωτικό. Dεν δίσταζε να χρησιμοποιεί πονηρά μέσα και εξαπάτηση για να πετύχει μια νίκη -σε αντίθεση με τον Μ. Αλέξανδρο που προτιμούσε μια ανοιχτή, κατά μέτωπο επίθεση. Απαριθμεί πολλά χαρίσματα και προτερήματα για τη θέση του ως βασιλιάς. Ήταν ικανός διπλωμάτης και με μεγάλη έφεση στα στρατιωτικά ζητήματα, πάντα δρούσε με βάση το συμφέρον του αλλά έξυπνα. Ήταν ικανότατος ρήτορας και γοήτευε το κοινό του, είτε αυτοί ήταν φίλοι είτε αντίπαλοι. Περισσότερο ήξερε να ξοδεύει πλούτο και να υπόσχεται αμοιβές παρά να εξοικονομεί. Ήταν σώφρων στις στρατηγικές του και μετρίαζε το θυμό του. Με αυτές τις αρετές έθεσε τη βάση για τη δημιουργία μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας.

Κάποια από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του και από τις τακτικές του δεν αξιολογούνταν από όλους με τον ίδιο θετικό τρόπο. Ο Παυσανίας μάλλον αποδοκιμάζει το ότι ο Φίλιππος δεν δίσταζε να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο προκειμένου να πετύχει το σκοπό του, τον κατηγορεί μάλιστα πως καταπάτησε όρκους ιερούς. Αγνοεί μάλλον πως ο βασιλιάς ήταν και αρχιερέας στη Μακεδονία, μόνος αρμόδιος και άξιος να μιλά εκ μέρους των θεών.

Από τον Αθήναιο και δια στόματος του βιογράφου του Φιλίππου Σατύρου έχουμε πληροφορίες για τους γάμους που έκανε στα πλαίσια των πολιτικών του τακτικών. Σε αυτό το απόσπασμα ο Σάτυρος θεώρησε τον έβδομο γάμο του αφορμή για τη ρήξη με την Ολυμπιάδα. Πάντως σίγουρα έβρισκε αξιοθαύμαστο πώς έκανε χρήση ο Φίλιππος αυτών των δεσμών στην πολιτική του. Έτσι έχουμε τα ονόματα των επτά συζύγων του, μάλιστα με τη σειρά και για τους λόγους που τις παντρεύτηκε.

Την υστεροφημία του οδήγησε σε άλλο επίπεδο η γενικευμένη τάση της ελληνιστικής και πολύ περισσότερο της ρωμαϊκής εποχής να λατρεύονται οι σημαντικοί βασιλείς ως θεοί. Ένα ηρώο στους Φιλίππους στέγαζε, μεταξύ άλλων θεών, και τη λατρεία του Φιλίππου Β΄. Και στην Ολυμπία έχει υποστηριχθεί πως το Φιλιππείο με τα πορτρέτα των μελών της δυναστείας των Τημενιδών ήταν και λατρευτικό κτίσμα, εκτός από αφιέρωμα στο ιερό του Δία.

Η τεράστια σημασία της οικονομικής πολιτικής του Φιλίππου και της αξίας που απέκτησε το νόμισμά του φαίνεται από τις απομιμήσεις των νομισμάτων του από άλλου λαούς. Οι Γαλάτες και οι Κέλτες χρησιμοποίησαν τον νομισματικό του τύπο σε δικές τους κοπές. Τα νομίσματα που τον εικονίζουν, ίσως ως αναγνωρίσιμο πρόσωπο μεγάλου κύρους, προέρχονται και από άλλες μακρινές περιοχές. Ένα χρυσό μετάλλιο από την Ταρσό της Κιλικίας με τον Φίλιππο ανήκει στην παράδοση των όμοιων από το Abukir. Στις απεικονίσεις του Φιλίππου από πολύ μεταγενέστερους αιώνες ανήκουν και οι γλαφυρές μικρογραφίες των χειρογράφων που αποδίδουν το περσικό Μυθιστόρημα του Μεγαλέξανδρου, όπου εικονίζεται να προετοιμάζει την εκστρατεία κατά των Περσών.

Παρόλη τη σποραδική παρουσία του κατά τη νεότερη εποχή, η ιστορία δεν λησμόνησε το Φίλιππο και το κεφαλαιώδους σημασίας έργο του. Ο Μακιαβέλι στις συμβουλές του προς τον «Ηγεμόνα» τον χρησιμοποιεί ως παράδειγμα για τις ικανότητές του στην οργάνωση του στρατού. Είναι βέβαιο πως αυτός θα επικροτούσε τις μεθόδους και τη σοφή τους εφαρμογή από τον Φίλιππο Β΄, δηλαδή το ότι δεν θα δίσταζε να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο, έντιμο ή όχι, για να διατηρήσει τα κεκτημένα και να προστατεύσει το βασίλειό του. Στο πρόσωπο του Φιλίππου της Πάρμα έχουμε έναν αναγνωρισμένο -στην εποχή του έστω- πεφωτισμένο δεσπότη κατά τις προσταγές του Πλάτωνα, που έβλεπε την ενσάρκωση αυτού του ρόλου στον Φίλιππο Β΄.

Φυσικά η γερμανική ιστοριογραφία, που τόσο μελάνι αφιέρωσε στον Μ. Αλέξανδρο, δεν θα μπορούσε να παραβλέψει την επιρροή που άσκησε ο πατέρας στο γιο. Ο Droysen ως ο πρώτος της νεότερης ιστοριογραφίας στη μελέτη των μακεδονικών ζητημάτων και ιδίως του Μ. Αλεξάνδρου, εξαίρει τις αρετές του πατέρα όπως και του γιου. Με τη σωφροσύνη, την αποφασιστικότητα και την ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων κατάφερε να εξαπλώσει τη βασιλεία στην υπόλοιπη Ελλάδα και πέρα από τα σύνορά της, μέσω του γιου του. Οι Γερμανοί ιστορικοί είδαν το έργο του υπό το πρίσμα της ενοποίησης της Γερμανίας κατά τον 19ο αι. Σε αυτούς ο Φίλιππος προβάλλεται ως ο δημιουργός ενός νέου, ισχυρού και αποτελεσματικού κράτους, οργανωμένου και ενοποιημένου υπό έναν χαρισματικό ηγέτη. Οι επιτυχίες του γιου και διαδόχου του επαυξάνουν τις ικανότητες και τα επιτεύγματα του Φιλίππου Β΄, ο οποίος όχι μόνο προετοίμασε κράτος, κοινωνία και στρατό για το τιτάνιο εγχείρημα της εκστρατείας στην Ανατολή, αλλά κυριολεκτικά άνοιξε το δρόμο με τις πρώτες αποστολές κατά των Περσών στη Μ. Ασία.

Το υλικό που σχετίζεται με τον Φίλιππο, τη Μακεδονία της εποχής του και κυρίως με την πρωτεύουσα του κράτους του άρχισε να απασχολεί σοβαρά τους αρχαιολόγους μετά τον εντοπισμό από τον Heuzey και τους νεότερους ερευνητές και περιηγητές στο προσφυγικό χωριό Παλατίτσια των μακεδονικών τάφων και του κτηρίου που έμελλε να αναγνωριστεί ως ένα από τα σημαντικότερα της κλασικής Ελλάδας. Έτσι άρχισε να βγαίνει η Μακεδονία και η αρχαιολογία της στο προσκήνιο. Πρώτη ταύτιση του κτηρίου με το ανάκτορο του Φιλίππου Β΄ στην αρχαία πρωτεύουσα του βασιλείου των Μακεδόνων έγινε από τον N. Hammond και στη συνέχεια η ανασκαφική έρευνα τον επαλήθευσε περίτρανα.

Αλλά η σημαντικότερη στιγμή στη μεταθανάτια ιστορία αυτού του μεγάλου βασιλιά, που του επέτρεψε να επανέλθει θριαμβευτής στο φως και στη θέση που του αξίζει ανάμεσα στα μνημεία του ελληνικού πολιτισμού, ήταν το περιστατικό που ολοκλήρωσε αυτόν τον κύκλο της μνήμης του. Το 1977 οι Έλληνες αρχαιολόγοι υπό τον καθηγητή Μ. Ανδρόνικο άνοιγαν έναν μεγάλο μακεδονικό τάφο με εντυπωσιακή πρόσοψη στον μεγαλύτερό τύμβο που έχει βρεθεί, στο σύγχρονο χωριό Βεργίνα. Η έκπληξή τους στην αποκάλυψη των εντυπωσιακών ευρημάτων αυτού του τάφου, του πρώτου ασύλητου μακεδονικού, δεν θα ήταν τίποτα μπροστά στη συνειδητοποίηση του ποιος ήταν ο κάτοχός του. Με την ανακάλυψη της τελευταίας κατοικίας του Φιλίππου Β΄, σαν δώρο της ιστορίας προς τους σύγχρονους επιστήμονες, έκλεισε ο κύκλος της μνήμης του Φιλίππου, μόνο και μόνο για να ξεκινήσει η περίοδος της πραγματικής αξιολόγησής της βασιλείας και του έργου του στις επερχόμενες μελέτες και στη συνείδηση των σύγχρονων Ελλήνων.