Μέχρι την περίοδο της μεγάλης ακμής του βασιλείου, που ήταν το διάστημα της βασιλείας του Φιλίππου Β΄, η Μακεδονία δεν είχε τειχισμένες πόλεις αλλά διάσπαρτους μικρότερους οικισμούς.

Αυτό άλλαξε με την οικοδομική πολιτική του Φιλίππου, ο οποίος πρώτη φορά δημιούργησε πόλεις, είτε εντελώς καινούριες είτε από τους ήδη υπάρχοντες οικισμούς.

Θέλοντας να εκσυγχρονίσει το βασίλειο του και να δημιουργήσει ένα κράτος ικανό να ανταποκριθεί στις ανάγκες των νέων καιρών, αλλά και στο στόχο της επέκτασης, ο Φίλιππος φρόντισε όχι μόνο να οργανώσει πιο δημοκρατικά τις πόλεις του βασιλείου του, παραχωρώντας αρμοδιότητες, εισάγοντας θεσμούς, δομές και εξουσίες, που θα τις έκαναν αυτάρκεις και λειτουργικές, αλλά και να χτίσει νέες, εγκαθιδρύοντας δίκτυα πολιτισμού. Αυτές ήταν στην ουσία πόλεις σε κατεκτημένες περιοχές τις οποίες μετονόμασε και επανίδρυσε αφού τις προσάρτησε το βασίλειό του.

Στα βόρεια το σημερινό Plovdiv της Βουλγαρίας μετονομάστηκε από Ευμολπιάδα σε Φιλιππούπολη το 342 π.Χ. Και στα ανατολικά είχε γίνει κάτι ανάλογο το 356 π.Χ. με τη θασιακή αποικία των Κρηνίδων, την οποία προσάρτησε και οχύρωσε ύστερα από αίτημα των κατοίκων να τους προστατεύσει από τους Θράκες. Έτσι επανιδρύθηκαν οι Φίλιπποι, που από την εποχή του Φιλίππου διατηρούν τα τείχη και το εντυπωσιακό θέατρο.

Πιθανότατα ο Φίλιππος ήταν αυτός που ξεκίνησε τον μεγαλόπνοο σχεδιασμό επέκτασης της Πέλλας, που θα γινόταν η νέα περίλαμπρη μητρόπολη των Μακεδόνων, αλλά πρώτα από όλα φρόντισε την πατροπαράδοτη μήτρα του βασιλείου, τις Αιγές, την πόλη που η πίστη και η νομιμοφροσύνη των κατοίκων της του εξασφάλισαν τον θρόνο (Διοδ. 16,2).

Οι ανασκαφές της δεκαετίας του ’80 αποκάλυψαν πολλά από τα κτήρια της πρωτεύουσας του βασιλείου. Με έκταση περίπου 800 στρέμματα, το τειχισμένο άστυ ήταν χτισμένο στο κέντρο της χώρας των Αιγών. Εδώ, στην πλαγιά που εκτείνεται ανάμεσα στα σημερινά χωριά Βεργίνα και Παλατίτσια, εκτός από την οχυρή ακρόπολη και τα ιερά, βρίσκονταν τα παλάτια και οι τάφοι των βασιλέων.

Πρώτη φροντίδα του Φιλίππου ήταν η ανακατασκευή της οχύρωσης ώστε να αποκτήσει ιδιαίτερα μεγαλοπρεπή μορφή. Με πάχος τρία μέτρα το νέο τείχος ήταν ενισχυμένο με πύργους χτισμένους σε κανονικά διαστήματα.

Λίθινο μέχρι ένα σημαντικό τμήμα του ύψους του, είχε μέτωπα κατασκευασμένα από καλοδουλεμένους πώρινους γωνιόλιθους. Ο πωρόλιθος που χρησιμοποιήθηκε και για το ανάκτορο και για τα υπόλοιπα δημόσια κτήρια, υλικό ακριβό, έφτανε στις Αιγές από τα λατομεία του Βερμίου, ταξιδεύοντας σε απόσταση 10 ως 20 χλμ.

Η χρήση του σε τόσο μεγάλη έκταση σημαίνει τεράστια δαπάνη πόρων και μέσων, που δεν υπαγορεύεται τόσο από τις πρακτικές ανάγκες, όσο από την πρόθεση να αποκτήσει η παλιά βασιλική πόλη μορφή αντάξια με το κύρος και την σημασία της.

Στα ανατολικά, εκεί όπου έφτανε στην πόλη η αμαξιτή οδός από την Πύδνα και την Μεθώνη, ανοιγόταν μια μεγαλοπρεπής πύλη με στιβαρούς, κυκλικούς πύργους και εσωτερική αυλή που θα πρέπει να εντυπωσίαζε ιδιαίτερα τον επισκέπτη.

Μια μικρότερη πύλη υπήρχε στη βορειοδυτική γωνία επάνω από την αντίστοιχη του παλιότερου τείχους.

Στους ψηλούς λόφους που υψώνονται στα νότια βρισκόταν η οχυρή Ακρόπολη.

Εκτός από το τείχος νέα κτήρια χτίζονται μέσα στο άστυ αλλά και έξω από αυτό. Σε ένα ευρύχωρο πλάτωμα στα δυτικά της πόλης δημιουργείται το ιερό της Εύκλειας με έναν δίστυλο δωρικό ναό, μια μικρή στοά, έναν μεγάλο βωμό και ένα μικρό, κλειστό περιστύλιο που αποτελείται μόνον από την αυλή και την στοά και σχεδόν ακουμπάει στο τείχος.

Βάθρα με βασιλικά αναθήματα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει εκείνο με την υπογραφή της βασίλισσας Ευρυδίκης, “ΕΥΡΥΔΙΚΑ ΣΙΡΡΑ ΕΥΚΕΛΕΙΑ”, που ταυτίζει την λατρευόμενη θεότητα, συμπληρώνουν την εικόνα.

Εδώ σε έναν αποθέτη βρέθηκαν το μεγαλοπρεπές άγαλμα της ίδιας της Βασίλισσας, ένα μαρμάρινο κεφάλι νέου που ανακαλεί τη μορφή του Ηφαιστίωνα, ένα κεφάλι νέας, ακόμη έναν βάθρο με αναθηματική επιγραφή της Ευρυδίκης και ένα τεράστιο μαρμάρινο φίδι.

Απέναντι από το ιερό της Εύκλειας, έξω από τα τείχη ανάμεσα από τα σπίτια της Βεργίνας, ανασκάφηκε μικρό κομμάτι ενός πολύ σημαντικού κτηρίου. Πολυτελές και ιδιαίτερα προσεγμένο, με τοίχους από πωρόλιθο και δάπεδα στρωμένα με βοτσαλωτά, με ευρύχωρα δωμάτια παραταγμένα στη σειρά και μια στοά που σε δεύτερη φάση κατατμήθηκε, το οικοδόμημα αυτό που ανοίγεται προς τα δυτικά σε μια τεράστια αυλή με κατασκευές που θυμίζουν βάθρα είναι οπωσδήποτε δημόσιο, πιθανότατα το γυμνάσιο των Αιγών, αφού στην περιοχή του βρέθηκε το μαρμάρινο σύμπλεγμα του κυνηγού με τον κάπρο. Μάλλον ανάθημα στον Ηρακλή Κυναγίδα, τον προστάτη των νεαρών κυνηγών, ίσως σε ανάμνηση ενός πετυχημένου κυνηγιού που χαρακτήρισε την ενηλικίωση του αναθέτη του, το σύμπλεγμα αυτό το οποίο χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον γλυπτό που θα ταίριαζε πολύ καλά στα συμφραζόμενα ενός μακεδονικού γυμνασίου.

Λίγο πιο πάνω από το ιερό της Ευκλείας βρίσκεται το θέατρο, το κοίλο του οποίου έφτανε μέχρι το εντυπωσιακό ανάλημμα του ανακτόρου.

Σήμερα σώζονται μόνον τα θεμέλια της σκηνής και η πρώτη σειρά των λίθινων εδωλίων, ωστόσο, παρά τις διαφορετικές απόψεις που έχουν διατυπωθεί, τίποτε δεν αποκλείει να ήταν ολόκληρο λίθινο.

Άλλωστε είναι γνωστό πως τα μνημεία των Αιγών, ιδίως το ανάκτορο, αποτέλεσαν για αιώνες το καλύτερο λατομείο για το προσφυγικό χωριό Βεργίνα που χτίστηκε το 1922 στα δυτικά των Αιγών.

Το παλιό άστυ κοσμείται με τείχη και επάλξεις, ιερά και ναούς και πλάι στο ολοκαίνουριο θέατρο, τον τόπο της συλλογικής μέθεξης και πνευματικής κάθαρσης των πολιτών, υψώνεται το αρχιτεκτονικό μανιφέστο μιας νέας εποχής που μόλις ανατέλλει.

Η απόλυτη ταύτιση των αξόνων όλων αυτών των κτισμάτων, αλλά και οι χρονικές και κατασκευαστικές αντιστοιχίες τους, φανερώνουν ότι όλα αποτελούν μέρος του ίδιου σχεδιασμού και υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο ενός μεγάλου οικοδομικού προγράμματος, που είχε σκοπό να εκσυγχρονίσει, να εξορθολογήσει και να αναβαθμίσει συνολικά την εικόνα της πόλης.

Και όχι μόνο: πίσω από αυτόν τον σχεδιασμό υπάρχει μια σαφής ιδεολογική τοποθέτηση που συνδέει το κέντρο της πολιτικής και της θρησκευτικής εξουσίας με το κέντρο της τέχνης και του πολιτισμού.

Ο Φίλιππος Β΄, «πεφωτισμένος ηγεμόνας» κατά το πλατωνικό πρότυπο, εγκαινιάζει στις Αιγές την παράδοση που θα σφραγίσει την εικόνα των βασιλικών πόλεων της ελληνιστικής Οικουμένης.