Μεταφέροντας αθηναϊκές σκανδαλολογίες, με προφανή άγνοια για τον τρόπο λειτουργίας των θεσμών στο μακεδονικό βασίλειο, το 380 π.Χ. στον διάλογο του «Γοργίας» δια στόματος ενός από τους σοφιστές που αντιπαρατίθενται στον Σωκράτη ο Πλάτων διατυπώνει μια εντελώς αρνητική και υποτιμητική άποψη για τον Αρχέλαο που παρουσιάζεται ως νόθος, σφετεριστής της εξουσίας, γιος μιας σκλάβας του αδερφού του Περδίκκα Β΄.

Πέντε χρόνια αργότερα στην «Πολιτεία», ο Πλάτων θα διατυπώσει την θεμελιώδη του άποψη για τα πολιτεύματα που ουσιαστικά συνοψίζεται στην πρόταση:

Τα βάσανα των πόλεων και των ανθρώπων δεν θα παύσουν, αν δεν συνταυτισθούν η πολιτική εξουσία με την εξουσία της γνώσης, δηλαδή την φιλοσοφία και για να γίνει αυτό θα πρέπει ή οι φιλόσοφοι να αναλάβουν την διοίκηση των πόλεων ή αυτοί που διοικούν να αναζητήσουν ειλικρινά την γνώση και να μορφωθούν επαρκώς, ώστε να γίνουν φιλόσοφοι.

Η ιδέα της «πεφωτισμένης ηγεμονίας» γεννιέται. Ο ίδιος ο Πλάτων θα προσπαθήσει να την εφαρμόσει, χωρίς επιτυχία, στις Συρακούσες. Ο μαθητής του Ευφραίος από τους Ορεούς θα επιχειρήσει το ίδιο, με περισσότερη επιτυχία, στο βασίλειο των Μακεδόνων.

Προσκεκλημένος πιθανότατα από την Ευρυδίκη το 369 π.Χ. ο φιλόσοφος αναλαμβάνει την εκπαίδευση του ανήλικου βασιλιά Περδίκκα Γ.

Ο νεαρός Περδίκκας και η μακεδονική αριστοκρατία μυούνται στις πλατωνικές ιδέες, ο Ευφραίος, ως φαίνεται, επιμένει ιδιαίτερα στην ιερή γεωμετρία.

Την εποχή αυτή ο Φίλιππος είναι στην Θήβα, μια πόλη όπου είναι ιδιαίτερα αγαπητές οι ιδέες των Πυθαγορείων, με τους οποίους ο Πλάτων συνομιλεί.

Ο Φίλιππος μυείται στην φιλοσοφία των Πυθαγορείων, πιθανότατα ακούει και για τον σπουδαίο ιδρυτή της Ακαδημίας. Δεν ξέρουμε αν και ο Πλάτων δείχνει κάποιο ενδιαφέρον για το νεαρό βασιλόπουλο από την Μακεδονία.

Πάντως ο Ευφραίος ενδιαφέρεται για αυτόν και, το 365 π.Χ., όταν επιστρέφει στα πάτρια, μεσολαβεί στον αδερφό του να του παραχωρήσει κτήσεις,όπου θα μπορεί να αναλάβει ευθύνες και να αναδείξει τις ικανότητές του.

Το 359 π.Χ. που γίνεται βασιλιάς ο Φίλιππος ο Πλάτων είναι 69 χρονών.Κουρασμένος και καταπονημένος από τις Σικελικές του περιπέτειες δεν είναι πρόθυμος να εγκαταλείψει την Αθήνα για να ξεκινήσει νέες στον βορά, ωστόσο υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο Μακεδόνας βασιλιάς έχει επαφές με τον κύκλο του, πιθανότατα και με τον ίδιο.

Αφαιρώντας τις παρωπίδες του Δημοσθένη και παρακολουθώντας τον τρόπο με τον οποίο πολιτεύεται ο ίδιος ο Φίλιππος, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η ιδέα της πεφωτισμένης ηγεμονίας θα πρέπει να ανταποκρινόταν στις αντιλήψεις του.

Αλώστε προσπάθησε, δημιουργώντας το βασιλικό γυμνάσιο της Μίεζας, που προορίζονταν για την εκπαίδευση του μελλοντικού ηγεμόνα και των επίλεκτων, να την εφαρμόσει στην πράξη, καλώντας για τον σκοπό αυτόν, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του μεγάλου δασκάλου, τον πιο διάσημο μαθητή του, τον Αριστοτέλη.

Ο Αλέξανδρος θα ενσαρκώσει ιδανικά το πρότυπο του πεφωτισμένου ηγεμόνα, ξεπερνώντας σίγουρα κατά πολύ αυτό που θα μπορούσε να ελπίσει ο Πλάτων.

Οι συμμαθητές του και οι απόγονοί τους, ηγεμόνες όπως ο Σέλευκος Νικάτωρ, οι σπουδαίοι Αντίοχοι, ο Σωτήρ, ο Μέγας, ο Επιφανής, οι κραταιοί Πτολεμαίοι, ο Σωτήρ, ο Φιλάδελφος, ο Ευεργέτης θα αποδείξουν ότι ο πεφωτισμένος ηγεμόνας μπορεί όντως να γίνει ευλογία για τον λαό του και τελικά οι άσημοι στα μάτια του κάποτε νεαρού Πλάτωνα Μακεδόνες θα αποδειχτούν το τέλειο φυτώριο για να βλαστήσει και να καρπίσει ο σπόρος της διδασκαλίας του.

Πέρα όμως από την πολιτική υπάρχει ένα άλλο επίπεδο πολύ πιο χειροπιαστό, όπου αρχίσαμε να ανιχνεύουμε την απροσδόκητα βαθιά σχέση της πλατωνικής διδασκαλίας με την Μακεδονική πραγματικότητα και αυτό είναι η αρχιτεκτονική.

Στους «Νόμους», το τελευταίο του σύγγραμμα, ο Πλάτων περιγράφει πως πρέπει να είναι οι τάφοι των ταγών της ιδανικής πολιτείας. Μια υπόγεια αίθουσα με λίθινες κλίνες και καμαρωτή οροφή φτιαγμένη από πωρόλιθους, που σκεπάζεται από χωμάτινο τύμβο γύρω από τον οποίο φυτεύεται ένα άλσος.

Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Φίλιππος κατασκευάζει για την μητέρα του, την βασίλισσα Ευρυδίκη, τον πρώτο «μακεδονικό τάφο», ακολουθώντας ακριβώς την πλατωνική προτροπή, με μόνη διαφορά ότι μαρμάρινος είναι μόνον ο θρόνος, ενώ η κλίνη είναιχρυσελεφάντινη.

Προορισμένοι αρχικά για τα μέλη της δυναστείας, στην συνέχεια και για τους αριστοκράτες εταίρους, οι «πλατωνικής έμπνευσης» καμαροσκέπαστοι τάφοι με πρόσοψη που ανακαλεί παλάτι και ναό θα γίνουν το πιο χαρακτηριστικό κτήριο της μακεδονικής αρχιτεκτονικής.

Οι συνάφειες όμως δεν τελειώνουν εδώ.

Το λεγόμενο ‘ανάκτορο’, το βασίλειο καθίδρυμα του Φιλίππου στις Αιγές, που είναι το αρχετυπικό περιστύλιο της ελληνικής αρχιτεκτονικής, σχεδιάστηκε για να γίνει το αρχιτεκτονικό μανιφέστο της ιδανικής πολιτείας των επίλεκτων, η χειροπιαστή διατύπωση στο χώρο της ιδέας της πεφωτισμένης ηγεμονίας.

Στο κτήριο αυτό συνυπάρχουν η πολιτική αγορά, ο χώρος δηλαδή της συνάθροισης των Μακεδόνων, το ιερό του Ηρακλή, οι αίθουσες των συμβουλίων και των κοινών συσσιτίων και συμποσίων, τα αρχεία, το δικαστήριο, οι στοές των διάφορων εορταστικών εκδηλώσεων, η παλαίστρα για τους νέους και τους «βασιλικούς παίδες», όλες δηλαδή εκείνες οι λειτουργίες που συνδιαμορφώνουν το νέο μοντέλο διακυβέρνησης που εμπνέεται από τις πλατωνικές ιδέες και εφαρμόζει ο Φίλιππος.

Μελετώντας συστηματικά όλα τα στοιχεία του μνημείου, ύστερα από χιλιάδες μετρήσεις και επαληθεύσεις με την διαδικασία της αναστήλωσης, καταλήγουμε στην διαπίστωση ότι ο λόγος του συνολικού ύψους της πρόσοψης του κτηρίου προς το ύψος του ισογείου, ισούται προς τον λόγο του ύψους του ισογείου προς εκείνον του ορόφου και δεν είναι άλλος από τον αριθμό φ (1,61), την περίφημη χρυσή τομή που επαναλαμβάνεται στις αναλογίες όλων των στοιχείων του τεράστιου κτηρίου από τους κίονες μέχρι τις υποτομές των κατωφλιών, αλλά και στον ‘βηματισμό’ των ανοιγμάτων.

Έτσι ο αριθμός φ η «θεϊκή αναλογία» που πρώτος φέρεται να υπολόγισε ο Πυθαγόρας και όπως αποδείχθηκε συνέχει το σύμπαν, βρίσκοντας άπειρες εφαρμογές στα φυσικά σώματα, γίνεται ο κοινός μέσος που συνέχει το Σώμα του «βασιλείου καθιδρύματος» των Αιγών.

Στον «Τίμαιο» ο Πλάτων βάζει τον ομώνυμο Πυθαγόρειο φιλόσοφο να λέει ότι το Σώμα του Κόσμου που πλάθει ο Θεός Δημιουργός, ώστε να γίνει ο «εσόμενος» Θεός, συνέχεται ακριβώς από τον Κοινό Μέσο, το φ, τον Λόγο που γίνεται συνώνυμος της ουσίας του Θεού.

Το απολύτως τετράγωνο περιστύλιο που σε κάθε πλευρά έχει 16 κίονες, τα συστήματα των τετράγωνων ανδρώνων, μερικοί από τους οποίους εγγράφονται σε μεγαλύτερα τετράγωνα φανερώνουν ότι πέρα από την χρυσή τομή το 4 σαν αριθμός με τις δυνάμεις και τα πολλαπλάσιατου, αλλά και σαν κανονικό γεωμετρικό σχήμα (τετράγωνο) παίζει κεντρικό ρόλο στους υπολογισμούς.

Όμως πως γίνεται η ένταξη των τετραγώνων μέσα στο συνολικό ορθογώνιο και πως προκύπτουν οι διαστάσειςκαι οι χαράξεις των επί μέρους ενοτήτων;

Αν πάρουμε το κέντρο του περιστυλίου και χαράξουμε τον κύκλο τον περιγεγράμμενο στο τετράγωνο που αντιστοιχεί με τον υπαίθριο χώρο και στην συνέχεια το περιγεγραμμένο προς τον κύκλο αυτόν τετράγωνο, θα διαπιστώσουμε ότι αυτό δίνει την χάραξη του πίσω τοίχου της στοάς του περιστυλίου.

Είναι γνωστό ότι το περιγεγραμμένο περί κύκλον τετράγωνο έχει εμβαδόν διπλάσιο του εγγεγραμμένου, έτσι, αν το πρώτο τετράγωνο θεωρηθεί 1, τότε το επόμενο είναι 2, το δε περιγεγραμμένο στον κύκλο, στον οποίο είναι εγγεγραμμένο το τετράγωνο δύο, έχει εμβαδόν 4 και αυτό μας δίνει τις χαράξεις της βόρειας και ανατολικής πτέρυγας, ενώ το επόμενο, αυτό με το εμβαδόν 8, μας δίνει την χάραξη της πρόσοψης.

Στη σειρά αυτή σχημάτων το εμβαδόν 3 αντιστοιχεί στο κανονικό δωδεκάγωνο που είναι εγγεγραμμένο στον κύκλο, στον οποίο εγγράφεται το τετράγωνο με εμβαδόν 2 και η πλευρά αυτού του δωδεκαγώνου μας δίνει την χάραξη της νότιας πτέρυγας.

Τέλος το κανονικό δωδεκάγωνο με εμβαδόν 9 μας δίνει την χάραξη της δυτικής κιονοστοιχίας του δυτικού περιστυλίου, ενώ ο ομόκεντρος προς τους άλλους κύκλος, εντός του οποίου αυτό εγγράφεται, βρίσκεται μέσα στον κύκλο στον οποίο εγγράφεται το τετράγωνο με εμβαδόν 8.

Η ακολουθία 1,2,3,4,9,8, δυνάμεις δηλαδή του 2 και του 3, δεν είναι βέβαια καθόλου τυχαία επιλογή. Την βρίσκουμε και αυτήν στον Τίμαιο, όταν ο Φιλόσοφος περιγράφει την κατασκευή της ψυχής που προσαρμόζεται από τον Θεό Δημιουργό στο κέντρο του Σώματος του Κόσμου και μάλιστα προϋπάρχει αυτού και το περιβάλλει.

Εδώ και αιώνες είναι ανοιχτή η συζήτηση γιατί το 9 προηγείται του 8. Πρόσφατα αποδείχτηκε ότι οι αριθμοί αυτοί αντιστοιχούν σε μια αλληλουχία κανονικών γεωμετρικών σχημάτων εγγεγραμμένων και περιγεγραμμένων σε ομόκεντρους κύκλους, αυτά ακριβώς που είδαμε να αντιστοιχούν και να καθορίζουν τις βασικές χαράξεις του ανακτόρου των Αιγών.

Το σχήμα λοιπόν της Ψυχής του Κόσμου κατά Πλάτωνα είναι αυτό που ζωογονεί το κτήριο, το σώμα του οποίου διέπεται από τον θεϊκό λόγο φ.

Ο θεός έπλασε τον Κόσμο δίνοντας του νου, ψυχή και σώμα, η γεωμετρία της ψυχής του Κόσμου ορίζει τις χαράξεις του ανακτόρου των Αιγών, το σώμα του ζωογονείται από τον θεϊκό λόγο, ποιος όμως είναι ο νους;

Ο πεφωτισμένος ηγεμόνας; Αυτοί που επιλέγονται να εισέλθουν, οι κοινωνοί και συμμέτοχοι της πολιτικής; Όλοι μαζί οι νυν και οι εσόμενοι;

Η εφαρμογή αυτών των ιδιαίτερα πολύπλοκων χαράξεων και η εμμονή στην χρήση της χρυσής τομής, που παρά τις δυσκολίες στον υπολογισμό της εφαρμόζεται με συνέπεια και ακρίβεια εκατοστού παντού στο τεράστιο κτήριο που έχει τρεις φορές το μέγεθος του Παρθενώνα, οπωσδήποτε δεν μπορεί να είναι τυχαία.

Αποτυπώνοντας στην πέτρα την πλατωνική ιδέα ο αρχιτέκτονας του ανακτόρου των Αιγών δημιουργεί ένα κτήριο που ενσαρκώνοντας τονχρυσό κανόνα της θεϊκής αρμονίας, προορίζεται να γίνει η «ψυχή» της ιδανικής πολιτείας… Έτσι γεννιέται ένα επαναστατικό και πρωτοποριακό για την εποχή του οικοδόμημα που ανεξάρτητα από το πόσοι γνωρίζουν την εσώτερη φιλοσοφία του, αμέσως θα βρει πολλούς μιμητές και θα σφραγίσει την πορεία της ιερής και της κοσμικής, της δημόσιας και της ιδιωτικής αρχιτεκτονικής για πολλούς, πολλούς αιώνες…

Το αρχετυπικό αυτό κτήριο που τα τελευταία χρόνια επί τέλους αναστηλώνεται είναι ο αδιάψευστος μάρτυρας της βαθιάς σχέσης του Φιλίππου με την Πλατωνική φιλοσοφία.

Και δεν θα πρέπει να μας ξαφνιάζει η πληροφορία ότι ο Φίλιππος τίμησε τον Πλάτωνα με μια επικήδεια τελετή που ταίριαζε σε συγγενικό πρόσωπο.

Την χρυσή τομή την ξαναβρήκαμε να συνέχει την σχεδίαση των αρχιτεκτονημάτων του Σελεύκου Νικάτορος στο ιερό Οχυρό, στην μακρινή Φαϊλάκα του Περσικού κόλπου….

Η σχέση των Μακεδόνων και της αρχιτεκτονικής τους με τον κόσμο των πλατωνικών ιδεών είναι ένα κεφάλαιο της έρευνας που μόλις άνοιξε.