Την εποχή που στέφθηκε βασιλιάς ο Φίλιππος Β΄ η Μακεδονία ήταν σε δεινή θέση, τόσο στα εξωτερικά όσο και στα εσωτερικά ζητήματα. Η απειλή από τους Ιλλυριούς στα δυτικά ήταν τόσο άμεση, που ο βασιλιάς έπρεπε να βρει επειγόντως διπλωματική λύση και όχι στρατιωτική, αφού ο στρατός ακόμα είχε ελλείψεις και ανάγκη από αναδιοργάνωση. Οι ηγεμόνες της Άνω Μακεδονίας, που ως τότε δεν υποτάσσονταν ολοκληρωτικά στην εξουσία του βασιλιά, πίεζαν επίσης, ιδίως ο Άγις των Παιόνων. Παράλληλα ο Φίλιππος έπρεπε να αντιμετωπίσει ανταπαιτητές του θρόνου που υποστηρίζονταν από υπολογίσιμες δυνάμεις της εποχής: τους Αθηναίους με τον Αργαίο και τους Θράκες με τον Παυσανία.

Με τόσα ανοιχτά μέτωπα και απειλές, λογικό ήταν το ηθικό των Μακεδόνων να είναι χαμηλό. Η χαρισματική φυσιογνωμία του Φιλίππου Β΄, ανθρώπου γρήγορου στη σκέψη και στη δράση, πήρε την κατάλληλη στιγμή τα ηνία του κράτους για να το οδηγήσει στην ασφάλεια, την ενοποίηση και τη δόξα. Απαραίτητο ήταν πρώτα να παύσει ο χωρισμός του βασιλείου σε Άνω και Κάτω Μακεδονία για να επιτευχθεί η εσωτερική σταθερότητα. Οι Τημενίδες βασιλείς πριν από το Φίλιππο είχαν μικρή επιρροή στην Άνω Μακεδονία και οι τοπικοί ηγεμόνες ήταν λίγο-πολύ ανεξάρτητοι. Απαραίτητοη για την ενοποίηση του κράτους ήταν η αποδοχή του βασιλιά από αυτούς. Με δώρα και υποσχέσεις αρχικά κατάφερε ο βασιλιάς να σταματήσει την επιδρομή των Παιόνων υπό τον Άγι. Αμέσως μετά τους νίκησε σε μάχη και τους απώθησε πίσω στην περιοχή τους. Αυτό έλυσε οριστικά το ζήτημα του ισχυρότερου άρχοντα στο μακεδονικό βασίλειο.

Για να πετύχει την ενοποίηση του κράτους όμως ο Φίλιππος έπρεπε, αφού απέδειξε την υπεροχή του στο πεδίο της μάχης και της διπλωματίας, να πάρει με το μέρος του αυτούς τους πληθυσμούς. Ο γάμος του με την Ελιμιώτιδα πριγκίπισσα Φίλα ήταν ένας τρόπος να δηλώσει την προθυμία του για μια ειρηνική και αρμονική συνύπαρξη.

Άλλωστε αυτήν την πρακτική την ακολούθησε ο Φίλιππος και σε άλλες περιπτώσεις που επιθυμούσε ειρήνη με τους αντιπάλους του, όπως π.χ. με τους Ιλλυριούς και το γάμο του με την Αυδάτα. Όμως και άλλα μέτρα ήταν απαραίτητα, που αφορούσαν πιο άμεσα την πληθυσμιακή σύσταση. Για να αποσαφηνίσει τα σύνορα του βασιλείου του με τα γειτονικά έθνη και για να προωθήσει την ενοποίηση των μακεδονικών φύλων, προχώρησε σε μετακινήσεις πληθυσμών.

Μια Ιλλυρική πόλη μεταφέρθηκε από τα σύνορα της Μακεδονίας προς την ενδοχώρα, ώστε οι κάτοικοί της να μοιραστούν σε υπάρχοντες οικισμούς ή νεοσύστατες πόλεις και να αφομοιωθούν πολιτικά και πολιτισμικά. Αυτό ήταν μάλλον γενική πρακτική στα δυτικά και βορειοδυτικά έναντι των Ιλλυριών, στα βόρεια έναντι των Τριβαλλών και στα ανατολικά κατά των Θρακών. Όποιος κίνδυνος αναταραχής από θεωρούμενους αλλοεθνείς θα εξαλειφόταν με αυτόν τον τρόπο και έτσι «… από πολλά φύλα και λαούς σχημάτισε ένα βασίλειο και ένα έθνος» [Ιουστίνος]. Επόμενο είναι να θεωρήσουμε πως και οι αποικίες που ίδρυσε ο Φίλιππος εντάσσονται στο ίδιο πλαίσιο. Αφενός ήταν πόλεις με ενισχυμένη άμυνα κατά πιθανών επιδρομών, από την άλλη – και ίσως κυρίως- ήταν κέντρα ανάπτυξης και διάδοσης του πολιτισμού που τότε ανθούσε στο βασίλειο των Μακεδόνων υπό τη σκέπη ενός φιλόσοφου βασιλιά.

Η Φιλιππούπολη (το σημερινό Plovdiv της Βουλγαρίας) στα βόρεια, οι Φίλιπποι στα ανατολικά, άλλες για τις οποίες έχουμε λίγες σποραδικές μαρτυρίες· αυτές ήταν πόλεις που επανίδρυε ο βασιλιάς ως μακεδονικές εγκαθιστώντας Μακεδόνες, σημεία σε ένα εκτενές δίκτυο για την προώθηση της αλληλεγγύης εντός του βασιλείου. Για να πετύχει στον εσωτερικό έλεγχο ο Φίλιππος χρησιμοποίησε έξυπνα μέσα. Είδαμε ήδη πώς με τη δημιουργία ενός ενιαίου ‘εθνικού’ στρατού γεννήθηκε στους κατοίκους του βασιλείου η πεποίθηση ότι ανήκουν όλοι στο ίδιο σώμα, υπό μία κεφαλή ισχυρή και χαρισματική, και ότι παλεύουν για να πετύχουν τους ίδιους στόχους.

Η διεύρυνση της τάξης των εταίρων, που θεωρούνταν άμεσοι φίλοι του βασιλιά, ενίσχυσε την αλληλεγγύη μεταξύ των Μακεδόνων και αποδυνάμωσε τυχόντες αντιπάλους και ανταπαιτητές του θρόνου στο εσωτερικό. Παράλληλα η τακτική της πρόσκλησης των παιδιών των αξιωματούχων του να διατελέσουν ως προστατευόμενοι του βασιλιά, αλλιώς γνωστή και ως θεσμός των ‘βασιλικών παίδων’, εξασφάλιζε την υπακοή των συμμάχων του αλλά και ένα μελλοντικό άξιο σώμα πιστών υποστηρικτών του διαδόχου.

Η ηγετική φυσιογνωμία του Φιλίππου, τα πολλά του χαρίσματα και οι έξυπνες κινήσεις στη διακυβέρνηση του κράτους, αλλά και οι επιτυχίες του στο πεδίο της μάχης ήταν τα πρώτα και κύρια συστατικά για την ενοποίηση της Μακεδονίας. Σε μια εποχή που η χώρα το είχε αυτό ανάγκη όσο ποτέ, αναδείχτηκε ένας ικανός βασιλιάς να αναστήσει τη δόξα των ομηρικών ηρώων στο πρόσωπό του. Και ευτυχώς είχε έναν διάδοχο καθόλα αντάξιό του, και ακόμα περισσότερο, που οδήγησε το βασίλειο σε πρωτόγνωρα επίπεδα αίγλης.