Στη Μακεδονία των ηρωικών βασιλέων η λειτουργία της πολιτικής αγοράς και της ιερής ακρόπολης που συναντούμε στις δημοκρατικές πόλεις συγκεράζεται στο βασιλικό ανάκτορο. Εκεί η πολυτέλεια και η λαμπρότητα της βασιλικής παρουσίας αντανακλά το γόητρο του ίδιου του κράτους, όπως συνέβαινε ακριβώς και με τα παλάτια των επικών ηρώων, με τους οποίους, σαν γνήσιος Ηρακλείδης, ο Μακεδόνας βασιλιάς -τουλάχιστον στα μάτια του λαού του- πάντα βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο. Σε ένα τεράστιο τεχνητό πλάτωμα στα νότια του θεάτρου υψώνεται το ανάκτορο που με έκταση 12,5 στρεμμάτων είναι το μεγαλύτερο και μαζί με τον Παρθενώνα το σημαντικότερο κτήριο της κλασικής Ελλάδα. Σε τόπο υπερυψωμένο, αλλά όχι απομονωμένο, προσιτό από παντού και όχι περιφρουρημένο, σημείο αναφοράς του άστεως, τοπόσημο και επίκεντρο του δημόσιου χώρου, με τις στοές του ολάνοιχτες για το κοινό που έφτανε να ανέβει ένα μονάχα σκαλοπάτι για να εισέλθει, το «βασίλειο» καθίδρυμα του Φιλίππου Β΄ στις Αιγές σίγουρα δεν σχεδιάστηκε για να στεγάσει την ιδιωτική-οικογενειακή ζωή του βασιλιά, αλλά τις δομές εκείνες που ήταν απαραίτητες για την άσκηση της πολυεπίπεδης δημόσιας εξουσίας του.

Ιδιαίτερα μας εκπλήσσει με την «δημοκρατικότητα» της δομής του, από την οποία συστηματικά απουσιάζει οποιαδήποτε εξαίρεση και υπερύψωση ή έστω απομόνωση και περιφρούρηση, στοιχεία που γενικά χαρακτηρίζουν την ανακτορική αρχιτεκτονική εκτός Μακεδονίας. Από τα πρώτα βήματά του ο επισκέπτης αναγνωρίζει στα υπολείμματα του κτηρίου την τεράστια σημασία και τη μεγαλοπρέπειά του. Ένα μνημειακό διώροφο πρόπυλο και δύο εντυπωσιακές στοές, οι πρώτες πλήρως ανεπτυγμένες διώροφες στοές της ελληνικής αρχιτεκτονικής, διαμορφώνουν την επιβλητική πρόσοψη του κτηρίου που, όπως οι ναοί, στρέφεται προς την ανατολή. Θρανία για 120 τουλάχιστον καθισμένους υπογραμμίζουν την εξωστρέφεια των στοών, από τις οποίες η νότια ήταν ο χώρος δημοσίευσης των νόμων και των διαταγμάτων και άσκησης της δικαστικής εξουσίας, ενώ ή βόρεια προοριζόταν μάλλον για φιλοσοφικές διδαχές και συζητήσεις.

Από την μνημειώδη είσοδο του πρόπυλου περνούσε κανείς στον μεγάλο τετράγωνο προθάλαμο και από εκεί στο τεράστιο περιστύλιο που ήταν η «καρδιά» του κτηρίου. Με 16 κίονες σε κάθε πλευρά του το περιστύλιο αποτελεί την γεωμετρική και αριθμητική πεμπτουσία της έννοιας του τετραγώνου και όπως φαίνεται σχεδιάστηκε για να «αναλάβει» την λειτουργία της Αγοράς, αφού στην αυλή που χωρά καθισμένους 3,5 χιλιάδες ανθρώπους συναθροίζονταν οι επίλεκτοι Μακεδόνες, η γενιά που άλλαξε τον κόσμο. Ολόγυρα υπάρχουν αίθουσες συμποσίων, η ιερή θόλος, το κλειστό συγκρότημα με τους μικρούς ανδρώνες και το αρχείο που ανακαλούν την ιδέα του Πρυτανείου. Στο κέντρο του εντυπωσιακού τριμερούς δυτικού συγκροτήματος βρισκόταν πιθανότατα η αίθουσα του θρόνου, ένας χώρος που τον καταύγαζε το πρωινό φώς που έμπαινε από το πολύστυλο άνοιγμα του. Ουσιαστικά κρυμμένο πίσω από τον όγκο του ανατολικού, το δυτικό περιστύλιο σχεδιάστηκε εξ αρχής με σκοπό να στεγάσει βοηθητικές χρήσεις (λουτρά, μαγειρεία, αποθήκες, κ.λ.π.)

Στους δεκαέξι ανδρώνες υπολογίζεται ότι υπήρχε χώρος για τουλάχιστον 224 κλίνες. Ο Φίλιππος δηλαδή μπορούσε να παραθέσει συμπόσιο σε περισσότερους από 450 καλεσμένους συγχρόνως, αριθμός πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα που θα τον ξεπεράσουν μόνον οι θρυλικές γιορτές του Κοσμοκράτορα και των διαδόχων του που θα γίνουν βασιλιάδες της Οικουμένης.

Δάπεδα με μαρμαροθετήματα και θαυμάσια ψηφιδωτά, όπως εκείνο με την αρπαγή της Ευρώπης, που πιθανότατα απηχεί την πρόθεση του Φιλίππου την παραμονή της επιχείρησης στην Ασία να εμφανισθεί ως ηγεμόνας της Ευρώπης, ή εκείνο με τα λουλούδια και τις ανθοκόρες, χαλκοστόλιστες ξύλινες πόρτες, τοίχοι με ζωηρόχρωμα κονιάματα, στολισμένοι με εκλεκτούς ζωγραφικούς πίνακες, βαρύτιμα έπιπλα και σκεύη, πορφυρά και χρυσοΰφαντα κλινοσκεπάσματα και παραπετάσματα αποτελούσαν το σκηνικό των βασιλικών συμποσίων. Πλούσια στολισμένες με ενθέματα από γυαλί και χρυσό και ανάγλυφα από ελεφαντόδοντο, οι κλίνες που βρέθηκαν στον τάφο του Φιλίππου Β΄, αριστουργηματικά έργα των μέγιστων καλλιτεχνών της εποχής, μας επιτρέπουν να φανταστούμε την λαμπρότητα και την πολυτέλεια της επίπλωσης των βασιλικών ανδρώνων.

Τα σπίτια των κατοίκων των Αιγών δείχνουν σε τι βαθμό στρέφονταν οι Μακεδόνες στα πρότυπα που δημιουργούσε ο βασιλιάς τους. Μια ιδιαιτερότητα κάποιων οικιών που χτίστηκαν στα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια είναι η παρουσία ενός εξώστη στραμμένου προς τον κάμπο με την εντυπωσιακή θέα, ένα στοιχείο που, τηρουμένων των αναλογιών, μιμείται τον εξώστη του ανακτόρου. Κάθε τι στο σχεδιασμό του ανακτόρου αντανακλά σεβασμό στην τήρηση του μέτρου και αρμονικών αναλογιών, όπως αρμόζει σε έναν σοφό, φωτισμένο ηγεμόνα, ικανό να οδηγήσει το βασίλειό του στη δόξα. Στη γεωμετρία της κατασκευής του βλέπουμε τη χρήση της ‘χρυσής τομής’ ενώ στον γενικό σχεδιασμό εφαρμόζονται οι αινιγματικοί Πλατωνικοί αριθμοί 1, 2, 3, 4, 9, 8, 27. Τετράγωνα και δωδεκάγωνα που εγγράφονται σε ομόκεντρους κύκλους αναπαριστούν την κάτοψη του ανακτόρου, ένα σχήμα που, όπως μας αποκαλύπτεται στο διάλογο Τίμαιος, χτίζει την ‘Ψυχή του Κόσμου’. Τίποτα δεν είναι τυχαία χτισμένο στο κτήριο που γίνεται το μανιφέστο για τη βασιλεία του ανθρώπου που ενσάρκωνε την ιδέα του Πλάτωνα για τον ιδανικό ηγεμόνα. Κτήριο λιτό και λειτουργικό και συγχρόνως μνημειακό και επιβλητικό, το ανάκτορο των Αιγών χαρακτηρίζεται από την πολυτέλεια των υλικών, την εφευρετικότητα και την τελειότητα της εκτέλεσης, τα απροσδόκητα επιτεύγματα της τεχνολογίας που ανιχνεύονται σε όλα τα επίπεδα, και συγχρόνως από την γεωμετρική καθαρότητα της φόρμας που διαμορφώνει ένα σύνολο απαράμιλλης ηρεμίας, κομψότητας και αρμονίας, όπου όλα υποτάσσονται στην γοητεία του μέτρου.

Συγχωνεύοντας με τρόπο εξαιρετικά εφευρετικό και πρωτοποριακό στοιχεία παραδοσιακά και ριζοσπαστικές επινοήσεις, ο μεγαλοφυής αρχιτέκτονας, ίσως ο μικρασιάτης Πύθεος, δημιουργεί ένα κτήριο που δίνει υπόσταση στην θεϊκή αρμονία των πυθαγόρειων συλλογισμών, χρησιμοποιώντας ως βασικό στοιχείο συνοχής τον λόγο της Χρυσής Τομής, ένα κτήριο σχεδιασμένο για να γίνει η χειροπιαστή διατύπωση στο χώρο της ιδέας της πεφωτισμένης ηγεμονίας.