Ο στρατηγός Αλέξανδρος

Ο στρατηγός Αλέξανδρος

Ο Αλέξανδρος ανταποκρινόταν σε μεγάλο βαθμό στις αρχές του πολέμου. Κατ’ αρχήν, κατόρθωνε να συνδυάζει επιτυχώς και με ευφυΐα τις δυνάμεις των ξεχωριστών στρατιωτικών σωμάτων. Προσέγγιζε τις θέσεις του εχθρού με ευελιξία και διέθετε μεγάλη στρατιωτική ευφυΐα.

Έδειχνε προσοχή στις λεπτομέρειες των αντίπαλων στρατευμάτων ενώ ήταν προνοητικός και είχε αναπτυγμένη τη διαίσθηση του. Έκανε τις επιθέσεις του με μεγάλη αμεσότητα και συνέπεια στο σχέδιο, πράγμα που του εξασφάλιζε το επιθυμητό και ένδοξο αποτέλεσμα. Αυτό που ουσιαστικά κατάφερνε ο Αλέξανδρος ήταν να νικάει στις μάχες πριν καν ο αντίπαλός του αντιληφθεί και χρησιμοποιήσει την αριθμητική υπεροχή του. Η αποφασιστικότητα του και η τόλμη του γίνονται εμφανείς μέσα από προσωπικές αποφάσεις κατά τη διάρκεια της μακεδονικής εκστρατείας.

Αυτό που αναγνωρίζεται κυρίως στον Αλέξανδρο είναι το ψυχικό του θάρρος, οι γνωστικές του ικανότητες, η αποφασιστικότητα του και η κατανόηση της σχέσης ανάμεσα στην πολιτική και στο στρατό. Ο Αλέξανδρος μπορούσε να συγκεντρώνει τις δυνάμεις του σε ένα συγκεκριμένο στόχο, σε μία συγκεκριμένη γραμμή της περσικής φρουράς.

Η πολεμική τακτική του Αλέξανδρου εντοπίζεται στη στρατηγική που ακολουθούσε και στους τρόπους αντιμετώπισης του εχθρού είτε με τη φάλαγγα είτε με την τακτική του αιφνιδιασμού. Η φάλαγγα αποτελεί σημαντικό κομμάτι της πολεμικής τακτικής που ακολουθούσε ο μακεδονικός στρατός. Βασίζεται στο ανθρώπινο δυναμικό, στο σύγχρονο και αποτελεσματικό οπλισμό και στον τρόπο διάταξης του στρατεύματος. Η μακεδονική φάλαγγα είναι ουσιαστικά ένας εθνικός στρατός που αποτελείται από Μακεδόνες χωρικούς και από ελαφρά οπλισμένους ορεινούς επιδρομείς που είναι συνηθισμένοι να συγκρούονται σε μεγάλες εκτάσεις.

Γενικά ο μακεδονικός στρατός που είχε δημιουργήσει ο Φίλιππος δεν διέφερε από τους άλλους ελληνικούς. Το πεζικό τμήμα διακρινόταν σε βαρύ και ελαφρύ πεζικό. Αυτοί που ανήκαν στην αριστοκρατία αποτελούσαν τους σωματοφύλακες, τους πεζέταιρους και τους εταίρους ιππείς ενώ οι απλοί Μακεδόνες ανήκαν στο ιππικό και στη φάλαγγα. Πρέπει να σημειωθεί ότι, στην αρχαία Ελλάδα, οι πολίτες αγόραζαν μόνοι τους τον οπλισμό. Έτσι, ανάλογα με την κοινωνική τους θέση και τα χρήματα που μπορούσαν να διαθέσουν, αγόραζαν και τον ανάλογο οπλισμό και ανήκαν στο ανάλογο σώμα. Στο βαρύ πεζικό ανήκουν η οπλιτική φάλαγγα, η μακεδονική φάλαγγα, οι οπλίτες, οι φαλαγγίτες και οι πεζέταιροι.

Η πολιορκητική τεχνική στα χρόνια του Αλέξανδρου αποτυπώνεται στις μάχες της εκστρατείας και στις πολιορκίες των πόλεων που επιδίωκε να καταλάβει. Η τεχνική της επίθεσης βασιζόταν στις πολιορκητικές μηχανές και στην πολεμική τεχνολογία με την οποία ήταν εξοπλισμένος ο μακεδονικός στρατός. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως αυτή της Τύρου, αναδεικνύεται ο σημαντικός ρόλος των πολεμικών μηχανών στη διάρκεια της πολιορκίας. Οι Φοίνικες και οι Κύπριοι είχαν φροντίσει στην μακεδονική εκστρατεία για τη δημιουργία και την τελειοποίηση των πολεμικών πολιορκητικών μηχανών. Το στράτευμα τις μετέφερε μέσω ξηράς και θάλασσας σε ιππαγωγά πλοία αποσυναρμολογημένες και τις συνέθετε αργότερα.

Στην εκστρατεία του Αλέξανδρου χρησιμοποιήθηκαν οι εξής πολεμικές μηχανές: κριός, καταπέλτης, τρύπανον, χελώνη, γέφυρα, πύργος, πυροφόρα τοξεύματα και κλίμαξ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιορκητικής τεχνικής αποτελεί η πολιορκία της Τύρου, μιας πόλης χτισμένης σε νησί. Ένα άλλο παράδειγμα πολιορκητικής τεχνικής είναι η πολιορκία στη Γάζα.

Πολιορκητική τεχνική

Η τύχη της περσικής αυτοκρατορίας και η έκβαση της εκστρατείας κρίθηκε ουσιαστικά σε τρεις μεγάλες μάχες, του Γρανικού, της Ισσού και των Γαυγαμήλων που έμειναν διάσημες στην ιστορία. Ωστόσο υπήρξαν και πολλές άλλες μάχες και δύσκολες πολιορκίες πόλεων, όπως αυτές της Τύρου και της Γάζας, στις οποίες, πέρα από την στρατηγική μεγαλοφυΐα του Αλέξανδρου, την πολεμική ικανότητα και την γενναιότητα των μαχητών, σπουδαίο ρόλο έπαιξε η επινοητικότητα και η εφευρετικότητα των μηχανικών που συνόδευαν το στράτευμα.

Στις πολιορκίες των καλά οχυρωμένων πόλεων η τεχνική της επίθεσης βασιζόταν στις πολιορκητικές μηχανές και η πολεμική τεχνολογία αναδείχτηκε σε αποφασιστικό στοιχείο. Οι εξειδικευμένοι μηχανικοί με τους οποίους ο Αλέξανδρος φρόντισε να στελεχώσει το στράτευμα του, ανάμεσα στους οποίους βρισκόταν Φοίνικες και Κύπριοι, είχαν φροντίσει για την δημιουργία και την τελειοποίηση των πολιορκητικών μηχανών. Το στράτευμα τις μετέφερε αποσυναρμολογημένες και τις συναρμολογούσε, όποτε χρειαζόταν.

Ο Αλέξανδρος χρησιμοποίησε τις εξής πολεμικές μηχανές: τον κριό, τον καταπέλτη, το τρύπανον, την χελώνη, την γέφυρα, τον πύργο, τα πυροφόρα τοξεύματα και την κλίμακα.

Ο κριός ένα μακρύ ισχυρό έμβολο και σκληρή απόληξη που συχνά είχε τη μορφή του κεφαλιού του ομώνυμου ζώου ήταν η πιο εμβληματική πολεμική μηχανή. Με αυτήν χτυπούσαν με δύναμη τα τείχη να προκαλέσει ρήγματα κα εν τέλει να τα γκρεμίσει. Οι στρατιώτες τον μετέφεραν, χτυπούσαν με αυτόν δυνατά τα τείχη και της πύλες ή τον τοποθετούσαν μέσα στον πολιορκητικό πύργο χρησιμοποιώντας τον ανάλογα ώστε να ρίξουν της πύλες και προξενώντας ρήγματα, να γκρεμίσουν τα τείχη.

Ο καταπέλτης, που φαίνεται ότι εφευρέθηκε γύρω στα 340 π.Χ., ήταν από τα βασικά πολιορκητικά μηχανήματα. Είχε ελατηριακό μηχανισμό με τένοντες και εκτόξευε πολλά μαζί μεγάλα βέλη. Οι μηχανικοί του Φιλίππου εξέλιξαν το μηχάνημα, δημιουργώντας και τον λιθοβόλο καταπέλτη.

Οι λιθοβόλοι καταπέλτες εμφανίζονται στην πολιορκία της Τύρου. Είναι τεράστια μηχανήματα που, αξιοποιώντας την δύναμη των ελατηρίων της, μπορούσαν να εκτοξεύουν πολύ μακριά μεγάλες πέτρες. Όσο πιο σταθερή και ψηλή είναι η τράπεζα, δηλαδή η βάση της μηχανής, τόσο πιο αποτελεσματικός είναι ο καταπέλτης. Στόχος της ήταν να δημιουργήσουν ένα προπέτασμα βλημάτων, ώστε να καλυφθούν οι επιτιθέμενοι και να στηθούν καλύτερα οι υπόλοιπες πολιορκητικές μηχανές. Στην εκστρατεία χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην πολιορκία της Μιλήτου.

Το τρύπανον είναι το τρυπάνι με το οποίο τρυπούσαν τα τείχη, ενώ η χελώνη είναι το ξύλινο τετράγωνο στέγαστρο που χρησίμευε για να προστατεύει της χειριστές και τα μηχανήματά της.

Η γέφυρα αποτελούσε μέρος του πύργου, μιας πολύ σημαντικής πολεμικής μηχανής. Την χρησιμοποιούσε το τμήμα εφόδου, ώστε να μπορέσει να μπει στον πύργο και στη συνέχεια να περάσει στα τείχη των αμυνομένων.

Οι πύργοι ήταν μεγάλες, πολυώροφες ξύλινες κατασκευές Στη βάση της έκρυβαν κριούς και τρυπάνια, τοξότες έριχναν τα βέλη της κρυμμένοι πίσω από ‘πολεμίστρες’ ενώ στην κορυφή της υπήρχαν καταπέλτες και γέφυρες για να περνούν οι στρατιώτες στα τείχη του αντιπάλου. Οι εξελιγμένοι καταπέλτες απαιτούσαν πύργους με λιγότερα αλλά μεγαλύτερα παράθυρα και πιο ισχυρούς τοίχους. Τα παράθυρα ήταν στην ουσία πολεμίστρες που διευκόλυναν της τοξότες. Το σχήμα της ήταν ορθογώνιο, κυκλικό ή και πολυγωνικό της νεότερες εποχές.

Οι πύργοι χρησιμοποιήθηκαν ιδιαίτερα από τον Αλέξανδρο σαν επιθετικό, αλλά και σαν αμυντικό μηχάνημα. Στην πολιορκία της Αλικαρνασσού, οι κάτοικοι είχαν φτιάξει τρεις πύργους προκειμένου να προστατέψουν τα τείχη της. Στην Τύρο, ο Αλέξανδρος διέταξε να φτιάξουν δύο ξύλινους πύργους ως αμυντική κατασκευή για να προστατέψει της εργάτες και της υπόλοιπες πολιορκητικές μηχανές.

Της πολιορκητικές μηχανές ήταν τα πυροφόρα τοξεύματα και η κλίμαξ. Τα πρώτα ήταν αναμμένα βέλη που έριχναν οι τοξότες για να πυρπολήσουν της ξύλινες κατασκευές των αμυνομένων, ενώ η κλίμαξ ήταν η φορητή σκάλα που χρησιμοποιούσαν για να ανέβουν οι στρατιώτες της επάλξεις.

Η εξέλιξη των πολιορκητικών μηχανών ανταποκρίνεται στην εξέλιξη της οχυρωματικής τεχνικής που είναι ραγδαία στην εποχή του Φιλίππου Β΄.

Στόχος της οχυρωματικής τεχνικής είναι να δημιουργηθεί μια γραμμή ενεργητικής άμυνας και επίθεσης ταυτόχρονα που θα συμπληρώσει την παθητική άμυνα των παλιότερων τειχών.. Αυτό επιτυγχάνεται με προσθήκη τάφρων και προμαχώνων. Μπροστά από το τείχος δημιουργείται μια αμυντική ζώνη που περιβάλλεται από μία ή περισσότερες αλλεπάλληλες τάφρους ενώ παραμένει ελεύθερη και Ανάμεσα στην τάφρο και το τείχος που ενισχύεται με προτειχίσματα και προμαχώνες υπάρχει μια ελεύθερη ζώνη όπου οι αμυνόμενοι μπορούν να αντιμετωπίσουν της επιτιθέμενους. Η τάφρος ανακόπτει την ορμή των επιτιθέμενων, εμποδίζοντας το ιππικό και της πολιορκητικές μηχανές, ενώ ακόμη και οι πεζοί που την διαβαίνουν βρίσκονται έκθετοι της βολές των αμυνομένων.

Κορυφαίο παράδειγμα της πολιορκητικής τέχνης της στρατιάς του Αλέξανδρου είναι η πολιορκία της Τύρου που κράτησε επτά ολόκληρους μήνες. Χτισμένη επάνω σε ένα νησί μια πόλη με δύο λιμάνια και πανίσχυρα ψηλά τείχη, η Τύρος θεωρούνταν απόρθητη. Ο Αλέξανδρος ενώνει την ακτή με το νησί, κάνοντάς το χερσόνησο, και έτσι καταφέρνει να φέρει της πολιορκητικές μηχανές κοντά στα τείχη. Ακολουθούν σκληρές αντιπαραθέσεις των κάθε είδους επιτιθέμενων και αμυνόμενων πολιορκητικών μηχανών, ανελέητες μάχες και της ασταμάτητος κλεφτοπόλεμος στρατηγημάτων, ώσπου η επιμονή και η αποφασιστικότητα του Αλέξανδρου να καταβάλει την αντίσταση των πολιορκούμενων και η απόρθητη πόλη να πέσει.

Χτισμένη σε απόκρημνο ύψωμα μέσα στην έρημο, τειχισμένη με ισχυρά και πανύψηλα τείχη, η Γάζα θεωρούνταν απόρθητη. Ο Αλέξανδρος ζήτησε να φέρουν της πολιορκητικές μηχανές από την Τύρο, οι μηχανικοί του το θεώρησαν ανώφελο, αφού δεν θα μπορούσαν να φτάσουν τον στόχο της λόγω του υψώματος, όπου ήταν χτισμένη η πόλη, και εκείνος διέταξε να υψώσουν έναν λόφο από άμμο δίπλα από την νότια πλευρά της. Επάνω σε αυτόν ανέβασαν της πολιορκητικούς πύργους και όλα τα υπόλοιπα μηχανήματα που στάθηκαν χρήσιμα στην πολιορκία της Τύρου.

Η επίθεση ξεκίνησε συντονισμένη από παντού και, ενώ τα βλήματα έπεφταν βροχή από της ελεύθερες πλευρές του υψώματος, οι επιτιθέμενοι έσκαβαν κάτω από τα θεμέλια των τειχών λαγούμια για να τα αποδυναμώσουν και να καταρρεύσουν. Η Γάζα έπεσε, η επιχείρηση κράτησε συνολικά λιγότερο από τρεις μήνες, ο της ο Αλέξανδρος σε αυτή την πολιορκία τραυματίστηκε δύο φορές, όμως «κανένας άλλος στρατηγός στην αρχαία ιστορία δεν μπορεί να περηφανευτεί για δύο επιτυχημένες πολιορκίες που να μπορούν να συγκριθούν με την πτώση της Τύρου και της Γάζας μέσα σε δέκα μόλις μήνες».

Πολεμικές Τακτικές

Η πολεμική τακτική του Αλέξανδρου εντοπίζεται στη στρατηγική που ακολουθούσε και στους τρόπους αντιμετώπισης του εχθρού είτε με τη φάλαγγα είτε με την τακτική του αιφνιδιασμού. Την οργάνωση του στρατού την κληρονόμησε από τον πατέρα του, Φίλιππο Β΄, που ήταν ο μεγάλος μεταρρυθμιστής του βασιλείου των Μακεδόνων και σε αυτόν τον τομέα. Ωστόσο με τη δική του ευφυΐα και τη στρατηγική ικανότητα κατάφερε να εκμεταλλευτεί τις διαθέσιμες δυνάμεις στο έπακρο και να ενσωματώσει τακτικές και σώματα στρατού των αντιπάλων του στο δικό του στράτευμα.

Γενικά ο μακεδονικός στρατός που είχε δημιουργήσει ο Φίλιππος δεν διέφερε από τους άλλους ελληνικούς. Το πεζικό τμήμα διακρινόταν σε βαρύ και ελαφρύ πεζικό. Αυτοί που ανήκαν στην αριστοκρατία αποτελούσαν τους σωματοφύλακες, τους πεζέταιρους και τους εταίρους ιππείς ενώ οι απλοί μακεδόνες ανήκαν στο ιππικό και στη φάλαγγα. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην αρχαία Ελλάδα οι πολίτες αγόραζαν μόνοι τους τον οπλισμό. Έτσι, ανάλογα με την κοινωνική τους θέση και τα χρήματα που μπορούσαν να διαθέσουν, αγόραζαν και τον ανάλογο οπλισμό και ανήκαν στο ανάλογο σώμα. Στο βαρύ πεζικό ανήκουν η οπλιτική φάλαγγα, η μακεδονική φάλαγγα, οι οπλίτες, οι φαλαγγίτες και οι πεζέταιροι.

Την οπλιτική φάλαγγα αποτελούσαν οι οπλίτες οι οποίοι προστάτευαν στο σχηματισμό ο ένας τον άλλο και κινούνταν συντονισμένα. Η μακεδονική φάλαγγα είναι επηρεασμένη από τη βοιωτική και η διάταξη της οφείλεται εν μέρει στον Επαμεινώνδα. Xωριζόταν σε τάξεις πεζών στις οποίες ανήκαν ομοεθνείς Μακεδόνες όπως τάξη Ορεστών, τάξη Κρατερού κ.ά. Περιλάμβανε επίσης και υπασπιστές. Η μακεδονική φάλαγγα ήταν πολύ πειθαρχημένη και αποτελεσματική. Διαιρούνταν σε δεκάδες που είχαν τον δεκάρχη, τη διμοιρία με τον διμοιρίτη, τον λόχο με τον λοχαγό, την πεντηκοστή με τον πεντηκοντάρχη, την εκατοστή με τον εκατοντάρχη, την πεντακοσιοστή με τον πεντακοσιοντάρχη και την χιλιαρχία με τον χιλιάρχη.

Οι οπλίτες ήταν οι πιο σημαντικοί πολεμιστές. Φορούσαν πανοπλία και χρησιμοποιούσαν αμυντικά και επιθετικά όπλα. Οι φαλαγγίτες και οι πεζέταιροι ήταν η μακεδονική παραλλαγή του οπλίτη. Αποτελούσαν τη μακεδονική φάλαγγα και είχαν τη σάρισα, ασπίδα, κράνος, ημιθωράκιο, κνημίδες και ξίφος. Στο ελαφρύ πεζικό ανήκαν οι πελταστές, οι υπασπιστές, οι σωματοφύλακες, οι αργυρασπίδες, οι ψιλοί, οι τοξότες, οι ακοντιστές, οι σφενδονητές και οι χάμιπποι. Οι πελταστές είχαν ελαφρύ οπλισμό, μία ασπίδα, την πέλτη και το ακόντιο για επίθεση με αποτέλεσμα να είναι πολύ πιο ευέλικτοι. Είχαν ως σκοπό να παρενοχλούν την εχθρική φάλαγγα. Οι υπασπιστές ανήκαν στη μακεδονική φάλαγγα και έχουν ίδιο ρόλο με τους πελταστές και τους οπλίτες. Μπορούσαν να διασπάσουν τον εχθρό και να ανέβουν στα τείχη. Οι σωματοφύλακες διακρίνονταν σε αυτούς που ήταν πράγματι σωματοφύλακες αξιωματούχων ή του βασιλιά και σε αυτούς που τους είχαν τιμήσει με αυτή την ονομασία. Οι αργυράσπιδες ήταν ουσιαστικά οι υπασπιστές. Οι ψιλοί ήταν οι πιο φτωχοί πολίτες και δεν είχαν κάποιο όπλο. Από τα λάφυρα των εχθρών έπαιρναν ασπίδες, θώρακα, τόξα ή ξίφη. Ανήκαν στο ελαφρύ πεζικό, υποστήριζαν τη φάλαγγα και το ιππικό και λειτουργούσαν από απόσταση. Στους ψιλούς υπήρχαν τοξότες, ακοντιστές και σφενδονητές. Οι τοξότες είχαν ως μοναδικό όπλο το τόξο τους και προέρχονταν από κατώτερα στρώματα. Αρχικά, δεν διέθεταν άλλο οπλισμό, αργότερα όμως γίνονταν μισθοφόροι και έπαιρναν τον οπλισμό της πανοπλίας που τους προστάτευε. Οι πιο γνωστοί και ικανοί θεωρούνταν οι Σκύθες τοξότες. Οι ακοντιστές με το ακόντιο τους, προέρχονταν από κατώτερα οικονομικά στρώματα. Στον μακεδονικό στρατό ήταν πολύ γνωστοί οι Θράκες. Οι σφενδονητές είχαν ως μοναδικό τους όπλο τη σφενδόνη και οι χάμιμποι είχαν ως μόνο όπλο το ξίφος ενώ προστάτευαν τους ιππείς.

Για τους Μακεδόνες, το ιππικό στράτευμα αποτελούσε το ισχυρότερο όπλο επίθεσης. Αν και τα ελληνικά άλογα είχαν σωματική διάπλαση που χρησίμευε ως υποζύγιο και όχι για πολεμική χρήση όπως ήταν το περσικό ιππικό, οι Mακεδόνες ιππείς αποτελούσαν υπολογίσιμη δύναμη. Το ιππικό χωριζόταν σε ιππαρχίες και ίλες. Μετά τη μάχη στα Γαυγάμηλα, ο Αλέξανδρος χωρίζει τις ίλες σε λόχους. Αργότερα, διακρίνει το ιππικό των εταίρων και ορίζει αρχηγούς τον Ηφαιστίωνα και τον Κλείτο. Πρέπει να σημειωθεί ο φόβος των ίππων για τα άλλα ζώα όπως οι ελέφαντες.

Στο βαρύ ιππικό ανήκει το μακεδονικό ιππικό και το εταιρικό. Στο μακεδονικό ιππικό ανήκουν οι απλοί Μακεδόνες ιππείς και θεωρείται το τρίτο καλύτερο μετά το εταιρικό και το θεσσαλικό. Στο συμμαχικό ανήκουν οι ιππείς των ελληνικών εθνών που ήταν σύμμαχοι με τους Μακεδόνες, δηλαδή οι Βοιωτοί, οι Αχαιοί, οι Πελοποννήσιοι εκτός από τους Λακεδαιμόνες, οι Φθίοι, οι Λοκροί και οι Φωκείς. Ανάμεσα τους ξεχώριζαν βέβαια οι Θεσσαλοί ιππείς. Το εταιρικό ιππικό είχε επικεφαλής τον Αλέξανδρο και απαρτιζόταν από Μακεδόνες αριστοκράτες. Διαθέτει οχτώ ίλες, σε αντιστοιχία με τη μακεδονική φάλαγγα. Μετά τη μάχη της Ισσού ενσωματώνεται με το μακεδονικό και αποτελεί το επίλεκτο τμήμα του ιππικού του μακεδονικού στρατεύματος.

Στο ελαφρύ ιππικό ανήκουν οι πρόδρομοι ιππείς με τους ιππακοντιστές, τους σαρισοφόρους ιππείς, τους υπασπιστές και τους ιπποτοξότες. Οι πρόδρομοι ιππείς ανίχνευαν και αποτελούσαν δόλωμα με το ακόντιο τους. Οι ιππακοντιστές χτυπούσαν από απόσταση αρχικά και μετά μπορούσαν να συμμετέχουν στη μάχη. Διέθεταν ακόντιο και ημιθωράκιο ως προστασία. Ήταν αυτοί που επιτέθηκαν και νίκησαν τους ελέφαντες στη μάχη με τον Πώρο. Οι σαρισοφόροι ιππείς προστέθηκαν στο μακεδονικό στρατό με την εισαγωγή της σάρισας. Οι υπασπιστές διακρίνονταν σε βασιλικούς από τη βασιλική ίλη και σε εταιρικούς από το εταιρικό ιππικό. Τέλος, οι ιπποτοξότες είχαν ως στόχο να διασπάσουν τις γραμμές του εχθρού χτυπώντας από απόσταση. Είχαν τόξο για την επίθεση και λινοθώρακα για την άμυνά τους. Ήταν αρχικά βαρβαρική ειδικότητα και δεν ανήκε στο στράτευμα του Αλέξανδρου. Αφού προχώρησε αρκετά ο Αλέξανδρος, συμμετείχαν και αυτοί στο μακεδονικό ιππικό. Οι πιο γνωστοί είναι οι Σκύθες τοξότες.

Η φάλαγγα αποτελεί σημαντικό κομμάτι του μακεδονικού στρατού. Βασίζεται στο ανθρώπινο υλικό, στο σύγχρονο και αποτελεσματικό οπλισμό και στον τρόπο διάταξης του στρατεύματος. Η μακεδονική φάλαγγα είναι ουσιαστικά ένας εθνικός στρατός που αποτελείται από Μακεδόνες χωρικούς και από ελαφρά οπλισμένους ορεινούς επιδρομείς που είναι συνηθισμένοι να συγκρούονται σε μεγάλες εκτάσεις. Στην ουσία έχουν όλα τα πλεονεκτήματα ενός μισθοφορικού στρατού χωρίς να πληρώνονται. Η φάλαγγα διαθέτει 1500 άνδρες σε 16 σειρές από τις οποίες συμμετέχουν ενεργά οι 5 πρώτες ενώ οι πίσω προστατεύουν με τις σάρισες τις πρώτες σειρές από τα εχθρικά βέλη. Η φάλαγγα υποστηρίζεται από τους ακοντιστές, Θράκες ή Αγριανούς, τους Κρήτες τοξότες και τους μισθοφόρους πελταστές. Ο Αλέξανδρος ήθελε να κάνει πιο ευέλικτη τη φάλαγγα και τοποθέτησε στις κεντρικές σειρές τοξότες και ελαφρά σώματα ώστε να ασκούν πίεση. Αυτό έπρεπε να γίνει γιατί υπήρχε ο κίνδυνος να υπάρξει κενό στο σχηματισμό της που θα εκμεταλλευόταν ο αντίπαλος. Η φάλαγγα στο μακεδονικό στράτευμα προστατεύεται από το ιππικό με τους λογχοφόρους, τους Θεσσαλούς και τους ξένους από τα αριστερά. Το ιππικό των εταίρων με τον Αλέξανδρο στην ηγεσία προστατεύει την ακάλυπτη πλευρά και ηγείται της επίθεσης. Η στρατηγική χρήση του ιππικού οφείλεται στην ευφυΐα του Αλέξανδρου που ήθελε να προστατεύσει το σχηματισμό από τυχόν ρήγματα.

Ο μακεδονικός στρατός με τη φάλαγγα εισάγει ένα νέο τύπο πολέμου που δημιουργείται από διαφορετικά σώματα με καθορισμένο ρόλο στη μάχη. Η πολεμική στρατηγική είχε ως στόχο την εξουδετέρωση του εχθρού και την καταδίωξη του μετά τη μάχη με συνεχείς μετακινήσεις. Το πεδίο της σύγκρουσης διευρύνεται με τους αντιπερισπασμούς που δημιουργεί πολύ συχνά ο Αλέξανδρος και την δημιουργία πολλών μετώπων συγχρόνως. Τα μειονεκτήματα της φάλαγγας εντοπίζονται στη δυσκολία να σχηματιστεί και να προχωρήσει ενωμένη σε κατά μέτωπο επίθεση σε ανώμαλο έδαφος αλλά και η έλλειψη φύλαξης των πλευρών της μετά τον περιορισμό του ιππικού στα χρόνια που ακολούθησαν τη μακεδονική εκστρατεία.

Εκτός από τη μακεδονική φάλαγγα, η στρατηγική ευφυΐα του Αλέξανδρου εντοπίζεται και στην τακτική του αιφνιδιασμού και της παραπλάνησης. Ο Αλέξανδρος προσπαθούσε σε κάθε μάχη να εκμεταλλεύεται την ευελιξία του ιππικού με τις γρήγορες μετακινήσεις και την ανάπτυξη του. Ήθελε να αποπροσανατολίζει το περσικό στράτευμα και να προχωράει γρήγορα στην επίθεση. Τη στιγμή που συνειδητοποιούσε ότι είχε αποπροσανατολιστεί ο εχθρός, οδηγούσε προσωπικά ο ίδιος το ιππικό προς τον εχθρό. Ειδικότερα στις μάχες στον Γρανικό ποταμό, στην Ισσό, στα Γαυγάμηλα και στον Υδάσπη γίνεται φανερή η πολεμική στρατηγική και η σημασία της μακεδονικής φάλαγγας. Και αυτές θα δούμε αναλυτικότερα στη συνέχεια.

Όταν έφτασαν στον Γρανικό ποταμό, ο Παρμενίων πρότεινε να επιτεθούν στους Πέρσες που ήταν στην απέναντι όχθη το πρωί γιατί είχε πλέον νυχτώσει, τα νερά ήταν ορμητικά, οι όχθες ψηλές και απότομες και το πλάτος του 25 μέτρα. Ο Αλέξανδρος όμως δεν ήθελε να περιμένει γιατί επιδίωκε να δείξει στο περσικό στράτευμα την υπεροχή των Ελλήνων ακόμα και όταν βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Ο Αλέξανδρος έστειλε ως δόλωμα την ίλη του Σωκράτη με αρχηγό τον Πτολεμαίο, τους πρόδρομους και τους Παίονες ιππείς με τον Αμύντα και μια τάξη πεζών. Οι Πέρσες έριξαν σχεδόν όλα τους τα ακόντια αφού ξεγελάστηκαν με τη μικρή δύναμη που προχωρούσε λοξά στο ποτάμι. Όσο προχωρούσαν οι δυνάμεις υποχωρούσαν οι Πέρσες και ακολουθούσαν και οι υπόλοιπες μακεδονικές δυνάμεις. Ακόμα και οι φάλαγγες μπορούσαν πλέον να περάσουν. Όταν πλέον είχε περάσει το ποτάμι όλη η μακεδονική δύναμη ήταν συνασπισμένη με πολλά δόρατα σε σχέση με τους Πέρσες που υποχωρούσαν. Στη μάχη στον Γρανικό ποταμό φαίνεται η υπεροχή του ιππικού σε σχέση με το πεζικό.

Στη μάχη στην Ισσό ο Αλέξανδρος προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την ψυχολογία του ηττημένου που είχαν οι Πέρσες αφού είχαν οχυρωθεί πίσω από το ποτάμι θεωρώντας ότι το να κρύβονται είναι καλύτερο. Ο Αλέξανδρος εμψύχωνε τους στρατιώτες και τους καλούσε να προχωρούν σε σταθερό σχηματισμό προκειμένου να μην χαλάσει η φάλαγγα και δημιουργηθούν κενά. Μόλις πλησίασαν αρκετά στα περσικά στρατεύματα, ο Αλέξανδρος με τη δεξιά πλευρά της φάλαγγας επιτέθηκε στα περσικά στρατεύματα, στους Κάρδακες, που ήταν πίσω από τους χάρακες αιφνιδιάζοντας έτσι τους υπόλοιπους Πέρσες με την ξαφνική αλλαγή κίνησης. Σταδιακά άρχισε να διαλύεται ο σχηματισμός των Περσών και να τρέπονται με τον Δαρείο σε φυγή. Η στρατηγική του Αλέξανδρου ήταν να γίνει μία γρήγορη κατά μέτωπο επίθεση που όμως στην περίπτωση αυτή δυσκόλευε τη διατήρηση της φάλαγγας.

Στα Γαυγάμηλα ο Αλέξανδρος αποφάσισε να επιτεθούν την επόμενη μέρα από τη μέρα που στρατοπέδευσαν γιατί η αριθμητική υπεροχή των Περσών και τα δρεπανηφόρα άρματα τους δημιουργούσαν προβλήματα. Ο Αλέξανδρος σκέφτηκε ότι έπρεπε να δημιουργήσει κενό στο περσικό στράτευμα και όχι να αντιμετωπίσει τον Δαρείο μετωπικά. Γι’ αυτό κινήθηκε δεξιά προς το αριστερό άκρο της επίθεσης. Κατάφερε με τους ακοντιστές και το ιππικό να εξουδετερώσει τα δρεπανηφόρα άρματα και να περικυκλώσει με τους σαρισοφόρους τους υπόλοιπους Πέρσες ιππείς. Ο στρατός, ειδικότερα η δεξιά πλαγιοφυλακή, οι Θεσσαλοί ιππείς και ο Παρμενίωνας, το ιππικό των εταίρων και κυρίως η στρατηγική και η προσωπικότητα του Αλέξανδρου είναι οι παράγοντες που οδήγησαν στη συντριβή του περσικού στρατού και συνεπώς της περσικής αυτοκρατορίας και του Δαρείου.

Στον Υδάσπη η μάχη κρίθηκε από τις κινήσεις του ιππικού και στην τεχνική της παραπλάνησης. Όσο περίμενε ο Πώρος την επίθεση των Μακεδόνων, ο Αλέξανδρος μετακινούσε τμήματα του ιππικού σε διάφορα σημεία της όχθης δίνοντάς τους διαταγή να φωνάζουν και να κάνουν θόρυβο για να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι ξεκινάει η μάχη. Ο ελιγμός του ήταν βέβαια μικρός φαινομενικά αλλά μεγάλος για να καλύψει την απόσταση μέχρι τον Υδάσπη. Κατάφερε όμως να ξεγελάσει τους Πέρσες σχετικά με το αν ήταν η κύρια δύναμη που επιτίθεται ή όχι. Ο Πώρος περίμενε την επίθεση των Μακεδόνων ενώ ο Αλέξανδρος έδινε χρόνο στην φάλαγγα προκειμένου να επιτεθεί. Βασικό εμπόδιο ήταν οι ελέφαντες που είχαν οι Πέρσες και φόβιζαν το ιππικό. Το εταιρικό ιππικό έσπασε τις γραμμές των Ινδών πεζών και οι φαλαγγίτες με τους ακοντιστές κατάφεραν να περικυκλώσουν τους ελέφαντες. Η ταχύτητα με την οποία έδρασε ο Αλέξανδρος και σε αυτό το σημείο αποτελεί βασικό σημείο στρατηγικής. Αυτό που ενδιέφερε στην ουσία τον Αλέξανδρο είναι να προστατέψει τις πλευρές του πεζικού από το ινδικό ιππικό. Γι’ αυτό προσπάθησε να ακινητοποιήσει πρώτα το ινδικό ιππικό, προτού δηλαδή αποτελέσει απειλή για το μακεδονικό πεζικό.

Η ταχύτητα με την οποία δρούσε ο Αλέξανδρος ήταν αποτέλεσμα της σημαντικής τεχνικής και υπεροχής της πολεμικής τακτικής που ακολουθούσε. Ήθελε να αποτρέπει με τις κινήσεις του μελλοντικές αντιδράσεις και εισβολές. Ένα άλλο στοιχείο στην πολεμική τακτική είναι ότι διέθετε στράτευμα που ήξερε να χειρίζεται σωστά τα πολεμικά όργανα. Η τακτική του Αλέξανδρου ακολουθεί την εξής πορεία: πρώτα παρατηρεί την κατάσταση, μετά προσανατολίζεται μέσα στο πεδίο της μάχης, παίρνει την απόφαση και αμέσως προχωρά στην εφαρμογή. Οι συνδυασμένες κινήσεις τακτικής ήταν αυτές που οδηγούσαν στη νίκη.

Στα πλαίσια της πολεμικής τακτικής στα χρόνια της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου εξετάζεται και μέριμνα για τη μετακίνηση των στρατευμάτων που εξασφαλίζει παράλληλα προμήθειες και εφόδια για το στράτευμα. Αυτό που επισημαίνεται ιδιαίτερα είναι οι τρόποι μεταφοράς που αφορούν τόσο τον ανεφοδιασμό όσο και τα πολεμικά όργανα και τις πολιορκητικές μηχανές του μακεδονικού στρατεύματος. Ο στρατός του Μακεδόνα βασιλιά έπρεπε να είναι αποτελεσματικός. Για το λόγο αυτό ήταν απαραίτητος ο σωστός εξοπλισμός και ο ανεφοδιασμός του.

Ειδικότερα στη διάρκεια της πορείας της εκστρατείας έβρισκαν τρόπους προκειμένου να γίνεται πιο γρήγορα η προέλαση των στρατευμάτων. Από την εποχή ακόμα του Φιλίππου είχαν γίνει καινοτομίες στην πολεμική τακτική. Είχαν σταματήσει να ακολουθούν τους στρατιώτες οι γυναίκες τους και οποιοδήποτε άλλο μη μάχιμο προσωπικό ενώ περιορίστηκε η αναλογία υπηρετών και γενικότερα η επιμελητεία του στρατού στα 2/3. Επίσης, σταμάτησε η μεταφορά σκευοφόρων αμαξιών και εκπαιδεύτηκαν οι στρατιώτες στο να μεταφέρουν μόνοι τους τον οπλισμό και ό,τι ήταν απαραίτητο για τη συντήρηση του. Ο Μέγας Αλέξανδρος προσπαθούσε να περιορίσει τον αριθμό των ακολούθων που δεν είχαν μάχιμα καθήκοντα όπως υπηρέτες, γραμματείς, φρουρά όμηροι και άλλοι. Αυτό γινόταν επειδή έπρεπε να καλυφτούν μεγάλες αποστάσεις σε περιοχές άγνωστες που ήταν μακριά από τις βάσεις εφοδιασμού. Επίσης ο αντίπαλος διέθετε πολύ μεγαλύτερο αριθμό προμηθειών και καλύτερα εξοπλισμένο στρατό.

Η ημερήσια διατροφή ήταν καθορισμένη τόσο για τους στρατιώτες όσο και για τα άλογα. Με τον τρόπο αυτό κάθε στρατιώτης εξυπηρετούσε τις ανάγκες του και ο μακεδονικός στρατός στο σύνολο του έγινε πιο μάχιμος αφού κατόρθωσε να διανύει 20-22 χιλιόμετρα κάθε μέρα. Υπό αυτές τις συνθήκες ο ανεφοδιασμός γινόταν κάθε 10 μέρες δεδομένου ότι έπρεπε να γίνονται στάσεις για να ξεκουραστούν τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα. Έτσι ο Αλέξανδρος κατόρθωσε να εφοδιάζει το στρατό του χωρίς σημαντικά εμπόδια αφού χρησιμοποίησε λεπτομερή στρατηγικό σχεδιασμό και μελέτησε την ταχύτητα των στρατιωτών και την πορεία ώστε να βρίσκονται πάντα κοντά σε ποτάμια. Επίσης δημιουργούσε φιλικές σχέσεις και συμμαχίες με τους λαούς των περιοχών που κατακτούσε προκειμένου να εξασφαλίζει μια συνεχή ροή προμηθειών. Παράλληλα φρόντιζε να δημιουργεί βάσεις σε θέσεις που θα μπορούσαν να εφοδιάζονται είτε σε τρόφιμα είτε σε πολεμικό υλικό.

Η πολεμική ευφυΐα του Αλέξανδρου φαίνεται στον τρόπο που αντιμετώπισε την ανάγκη ενίσχυσης της υλικοτεχνικής λειτουργίας του στρατεύματος. Έπρεπε να προσπαθήσει αρκετά προκειμένου να κρατήσει το ρυθμό της εκστρατείας και να προελαύνει χωρίς απώλειες από την πείνα και την αφυδάτωση. Έπρεπε να μελετάει εκ των προτέρων τις διαδρομές και να εντοπίζει τις ανάγκες ενίσχυσης προμηθειών. Στη διαδρομή από την Περσέπολη στα Εκβάτανα ο στρατός καθυστέρησε να ξεκινήσει τέσσερις μήνες εξαιτίας του άσχημου καιρού στα βουνά που δεν μπορούσαν να τα διασχίσουν πλέον ούτε οι στρατιώτες ούτε τα άλογα. Η περιοχή δεν είχε εδάφη καλλιεργήσιμα. Ο Αλέξανδρος πήρε 1000 ιππείς σε μια μικρή εκστρατεία προκειμένου να βρει βάσεις ανεφοδιασμού. Στην προσπάθεια του Μακεδόνα στρατηγού βοηθούσε και η μικρή ναυτική δύναμη που όσο μπορούσε εφοδίαζε μέσω των ποταμών και των ακτών τη στρατιωτική δύναμη.

Στη Γάζα η αμμώδης περιοχή δεν είχε πολλούς πόρους και το νερό ήταν δύσκολο να φτάσει και για τους στρατιώτες και τα άλογα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αλέξανδρος έδιωξε τον σατράπη της Συρίας επειδή απέτυχε να παρέχει επαρκή αποθέματα τροφής και νερού στη διάρκεια της πολιορκίας της Γάζας. Η ανάγκη ανεφοδιασμού σε τροφή γίνεται έντονη και στο πέρασμα του στρατού από την περιοχή της Γεδρωσίας. Οι συνθήκες περιγράφονται ιδιαίτερα σκληρές αφού τα τρόφιμα είχαν εξαντληθεί και είχαν αρχίσει να σκοτώνουν τα ζώα που χρησιμοποιούσαν για τη μεταφορά των πραγμάτων και έπειτα να καταστρέφουν ότι είχαν πάρει από τον εχθρό αφού δεν υπήρχαν πλέον τα μέσα για να τα κουβαλήσουν. Στην πορεία προς τα Βάκτρα ο Αλέξανδρος έδωσε εντολή να απαλλαχθούν από τα περιττά φορτία, δηλαδή τα λάφυρα, προκειμένου να κινηθούν πιο γρήγορα. Στη δε περιοχή του Ινδικού Καυκάσου οι ντόπιοι κάτοικοι φρόντιζαν να τους εξασφαλίζουν τα απαραίτητα εφόδια αφού οι ίδιοι είχαν κουραστεί από τις κακουχίες, τη δύσκολη μορφολογία του εδάφους και την άγρια φύση της περιοχής.

Προσωπική συμμετοχή

Ο Αλέξανδρος ανταποκρινόταν σε μεγάλο βαθμό στις απαιτήσεις της εκστρατείας. Κατόρθωνε να συνδυάζει με επαγγελματικό τρόπο και επιτυχία τις δυνάμεις των πολεμικών οργάνων. Διέθετε υψηλή στρατιωτική ευφυΐα και προσέγγιζε τις θέσεις του εχθρού με ευελιξία. Έδινε προσοχή στις λεπτομέρειες των αντίπαλων στρατευμάτων, ήταν προνοητικός και είχε αναπτυγμένη τη διαίσθηση του. Ήταν αποτελεσματικός και επιτιθόταν με αμεσότητα και συνέπεια στις πράξεις του. Αυτό που ουσιαστικά κατάφερνε ο Αλέξανδρος ήταν να νικάει στις μάχες πριν καν αντιληφθεί και χρησιμοποιήσει ο αντίπαλος του τη δική του αριθμητική υπεροχή. Η αποφασιστικότητα του και η τόλμη του γίνονται εμφανείς μέσα από προσωπικές αποφάσεις κατά τη διάρκεια της μακεδονικής εκστρατείας. Και με μια συμβολική κίνηση ακριβώς μετά το πέρασμα του Ελλήσποντου θέλει να δείξει ότι κατοχυρώνει την κυριαρχία στην Ασία: καρφώνει τη λόγχη του στην ασιατική γη.

Όταν φτάνει στο Γρανικό ποταμό, δείχνει μεγάλη αποφασιστικότητα και τόλμη λέγοντας στον Παρμενίωνα ότι δεν θα δειλιάσει σε αυτόν τον ποταμό έχοντας περάσει ήδη τον Ελλήσποντο πολύ εύκολα. Παρά τις δυσκολίες που υπήρχαν λόγω της γεωγραφικής θέσης της περιοχής, ο Αλέξανδρος πολέμησε με γενναιότητα και ανδρεία παρόλο που κινδύνεψε η ζωή του. Ο Διόδωρος αποδίδει σε αυτόν την νικηφόρα έκβαση της μάχης. Η δύναμη της προσωπικότητάς του ήταν τέτοια που οδήγησε τους Πέρσες στην αλλαγή του στόχου τους. Ένιωθαν ότι ήταν μια κατώτερη δύναμη συγκριτικά με τη μακεδονική και επικεντρώθηκαν πλέον στο να σκοτώσουν τον Μακεδόνα βασιλιά. Αντίθετα ο Αλέξανδρος εκμεταλλεύτηκε την αδράνεια των Περσών και των Ελλήνων μισθοφόρων που είχαν υπό τις διαταγές τους και προχώρησε στην επίθεση. Στο σημείο αυτό ο Αλέξανδρος δείχνει μεγάλη εμπιστοσύνη και αναθέτει στον Αμύντα ένα βασικό και κρίσιμο ρόλο: να διασχίσει το ποτάμι και να παραπλανήσει τη δεξιά πλευρά της περσικής γραμμής. Ο Αλέξανδρος, παρά τις δυσχέρειες που δεν ευνοούσαν το ελληνικό στράτευμα, γνώριζε ότι διαθέτει ισχυρή υπεροχή στα πολεμικά όργανα. Αυτό έδινε ώθηση στην αποφασιστικότητα και το θάρρος του. Δεν δίσταζε να κινδυνέψει με το να κάνει άμεσες και κατά μέτωπο επιθέσεις.

Οι στρατηγικές ικανότητες του Αλέξανδρου αποτυπώνονται και στον τρόπο που αντιμετωπίζει τους νεκρούς και τους τραυματίες μετά τη μάχη. Επισκέφτηκε τους τραυματίες και αφηγήθηκαν μαζί ηρωικές στιγμές δίνοντάς τους κουράγιο και ενισχύοντας το μαχητικό πνεύμα. Η νίκη στον Γρανικό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην συντονισμένη επίθεση των στρατιωτών και στην τεχνική της εξαπάτησης που συνέστησε ο Αλέξανδρος σε συνδυασμό με την ταχύτητα των αποφάσεών του. Αυτό που διαθέτει ο Αλέξανδρος είναι στην ουσία η ικανότητα να αντιλαμβάνεται την σωστή στιγμή και το σωστό σημείο στη μάχη όπου πρέπει να δράσει αμέσως.

Στην Ισσό ο Αλέξανδρος παρατάσσει με αποφασιστικότητα τη μακεδονική φάλαγγα και τοποθετεί τα στρατεύματα. Ο ρόλος του ως καλού στρατηγού αποτυπώνεται και στη ψυχολογική στήριξη που παρέχει και στην ταπεινότητα με την οποία παρουσιάζει τον εαυτό του. Είναι χαρακτηριστικό το θάρρος και η ορμή με την οποία περνάει το ποτάμι παρά τη φυσική δυσκολία του. Η διορατικότητα και η στρατηγική του ικανότητα συνετέλεσαν στην νίκη στην Ισσό. Πήρε μία ριψοκίνδυνη απόφαση προκειμένου να αποφύγει μία συνδυασμένη επίθεση από το περσικό στόλο και στρατό. Η πραγματική καινοτομία στην μάχη της Ισσού είναι η απόφαση του να αναθέσει στο βαρύ ιππικό να εκτελέσει αυτή την επιχείρηση. Κι αυτό γιατί γνώριζε την ταχύτητα με την οποία θα μπορούσαν να δράσουν και οι υπόλοιποι του στρατεύματος έχοντας την κάλυψη από το ιππικό.

Στην πολιορκία της Τύρου ο Αλέξανδρος κατάφερε αρχικά να κάνει υπολογίσιμη δύναμη τον μακεδονικό στόλο δημιουργώντας ναυτικές βάσεις στις γύρω περιοχές. Με την τακτική του αιφνιδιασμού και τις πολιορκητικές μηχανές καταφέρνει να αντιμετωπίσει νικηφόρα τους Τύριους. Όσο οι Τύριοι προσπαθούν να αιφνιδιάσουν τους Κύπριους, ο Αλέξανδρος γυρνάει στο στόλο του, αντιλαμβάνεται την επίθεση και ξεκινάει αυτός την επίθεση στους Τύριους. Αν και η πόλη ήταν δύσκολο να καταληφθεί, ο Αλέξανδρος θεωρούσε ήδη τον εαυτό του νικητή. Άλλωστε ως νικητής αντιμετωπιζόταν και από τους στρατιώτες του. Στην Τύρο ο Αλέξανδρος έδειξε την ικανότητα του στην πολεμική πολιορκία.

Η μάχη στα Γαυγάμηλα, η μεγαλύτερη νίκη του Αλέξανδρου, αναδεικνύει το θάρρος και την ανδρεία του μακεδόνα βασιλιά. Ήθελε να αντιμετωπίσει τον Δαρείο φανερά και όχι κατά τη διάρκεια της νύχτας. Παρόλα αυτά γνώριζε τη αριθμητική υπεροχή του περσικού στρατεύματος και γι’ αυτό έπρεπε να μελετήσει τη μάχη ώστε να μπορέσει να παραπλανήσει τον Δαρείο και να αποφύγει την κατά μέτωπο επίθεση. Η στρατηγική και η πρωτοβουλία του Μακεδόνα βασιλιά αποτυπώνονται στην απόφαση του να μην προχωρήσουν τη νύχτα. Ήθελε οι δυνάμεις του να δράσουν συντονισμένα και με ταχύτητα κάτι που θα δυσχέραινε η έλλειψη οπτικής επαφής. Επίσης, είναι σημαντικό το γεγονός ότι πριν από την έναρξη της μάχης συμβουλεύει τους στρατιώτες του και τονίζει τη σημαντικότητα της μάχης και της ανάγκης συντονισμού μεταξύ τους αφού ένα λάθος μπορεί να αποβεί μοιραίο για όλους. Ο Αλέξανδρος χρειαζόταν μια στρατηγική νίκη και όχι μία απλή νίκη τακτικής δεδομένου ότι ήθελε να δείξει στον Δαρείο την ανωτερότητα του και την υπεροχή του μακεδονικού στρατού.

Στην Βακτρία ο Αλέξανδρος στην προσπάθεια του να περάσει τον ποταμό Ώξο προκειμένου να συνεχίσει την καταδίωξη του Βήσσου γεμίζει με χώματα τα δέρματα που χρησιμοποιούσαν ως σκηνές ώστε να γίνουν το πλωτό μέσο και να περάσουν απέναντι. Γίνεται επινοητικός και δρα με μεγάλη ταχύτητα προκειμένου να προχωρήσουν τα στρατεύματα. Στη μάχη με τον Πώρο, στον Υδάσπη ποταμό, ο Μακεδόνας βασιλιάς πρέπει να αντιμετωπίσει φυσικά εμπόδια όπως ο ποταμός και ο φόβος των ίππων για τους ελέφαντες. Αρχικά, ενώ είχε γίνει γνωστό ότι η επίθεση θα γινόταν το χειμώνα, ο Αλέξανδρος προσπαθούσε να παραπλανήσει τον Πώρο μετακινώντας διάφορα τμήματα του ιππικού κάνοντας αισθητή την παρουσία του. Ο Αλέξανδρος κατόρθωσε με σωστή στρατηγική και τακτική να κερδίσει και αυτή τη μάχη. Χρησιμοποιώντας τη λοξή φάλαγγα οδήγησε το ινδικό ιππικό μακριά από τους ελέφαντες. Οι Μακεδόνες με τις σάρισες κατάφεραν να τους περικυκλώσουν. Στην περίπτωση του Υδάσπη ο Αλέξανδρος έπρεπε να προσαρμοστεί στις ανάγκες του πολέμου στην περιοχή. Η τακτική προσέγγισης που ακολουθούσε στις προηγούμενες περιπτώσεις δεν ενδεικνυόταν για την περίπτωση αυτή. Γι’ αυτό και ο Αλέξανδρος προσαρμόζεται στον πολύμορφο χαρακτήρα του πολέμου και στο διαφορετικό περιβάλλον. Ο Αλέξανδρος έπρεπε να εφαρμόσει μια τακτική μικρού ελιγμού προκειμένου να παραπλανήσει τον εχθρό. Κατάφερε έτσι να προκαλέσει δίλημμα στον Πώρο σχετικά με το αν οι δυνάμεις που περνούσαν το ποτάμι ήταν οι κύριες δυνάμεις ή ήταν παραπλανητικές δυνάμεις που επιδίωκαν να τον αποπροσανατολίσουν. Η στρατιωτική ευφυΐα του εντοπίζεται στην ικανότητα του να συνδυάζει τις δυνάμεις συντονισμένα και να τις εμπιστεύεται απέναντι σε μεγάλους κινδύνους. Μπόρεσε λοιπόν να προσαρμόσει τις μεθόδους του στις παρούσες συνθήκες. Με τις κινήσεις του στη Σογδιανή αναδεικνύεται επίσης η ικανότητα του να υπερνικά φαινομενικά απροσπέλαστα εμπόδια και να καταστέλλει εξεγέρσεις, και ακόμα περισσότερο να τις προλαμβάνει.

Αυτό που αναγνωρίζεται κυρίως στον Αλέξανδρο είναι το ψυχικό του θάρρος, οι γνωστικές του ικανότητες, η αποφασιστικότητά του και η κατανόηση της σχέσης ανάμεσα στην πολιτική και στο στρατό. Αυτά τον οδηγούσαν στο να είναι παρών σε κάθε μάχη, στην πρώτη γραμμή, ώστε να εμψυχώνει το στράτευμά του και να εφαρμόζει ο ίδιος τις τακτικές του. Ο Αλέξανδρος μπορούσε να συγκεντρώνει τις δυνάμεις του σε ένα συγκεκριμένο στόχο, σε μία συγκεκριμένη γραμμή της περσικής φρουράς. Αρχικά διέθετε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο πολέμου, όσο όμως προχωρούσε πιο βαθιά στην Ανατολή το αντικείμενο δεν ήταν τόσο ξεκάθαρο. Χαρακτηριζόταν από επιθετικότητα, αν και κάποιες φορές έπαιρνε ρίσκα που δεν ήταν σωστά υπολογισμένα. Δεν ήταν όμως και ένας μονοδιάστατος στρατηγός. Ήθελε να δοκιμάζει διαφορετικές τακτικές και προσεγγίσεις στον εχθρό, αν και ήταν κυρίαρχος στην τεχνική του αιφνιδιασμού. Με την ταχύτητα στην τακτική των ελιγμών κατόρθωνε να περικυκλώνει τους εχθρούς του χωρίς να το περιμένουν. Η γενικότερη στρατηγική και αποφασιστικότητα του Αλέξανδρου ακολουθούσε τους κανόνες του πολέμου και υπερνικούσε τη θέληση του αντιπάλου.