Οι Μακεδόνες σέβονται και τιμούν τους νεκρούς τους, εφοδιάζοντάς τους για το ταξίδι χωρίς γυρισμό με πλούσια δώρα: τα καλύτερα ρούχα, τα κοσμήματα, τα όπλα τους, όλα τα απαραίτητα για την τουαλέτα τους. Έτσι οι νεκροπόλεις γίνεται μια εξαιρετικά πολύτιμη πηγή γνώσης για την καθημερινή ζωή και την μόδα στο βασίλειο.

Τα πλούσια ευρήματα από τους συνήθως ασύλητους τάφους της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου δίνουν μια αρκετά πλήρη εικόνα της γυναικείας αμφίεσης τους τέσσερις πρώτους αιώνες της τελευταίας προχριστιανικής χιλιετίας.

Τα κοσμήματα, φτιαγμένα σχεδόν πάντα από μπρούντζο, ένα κράμα χαλκού που με το ζεστό κιτρινωπό χρώμα του θυμίζει χρυσάφι, είναι αρκετά πλούσια και βαριά με χαρακτηριστικές γεωμετρικές φόρμες. Ανάλογα, ωστόσο πολύ πιο λιτά και συγκρατημένα από εκείνα των Βαλκανίων και της Ιταλικής χερσονήσου, βρίσκουν παράλληλα στην Ήπειρο, την Πελοπόννησο αλλά και στην δωρική Κρήτη.

Κυρίαρχο ένδυμα στα χρόνια αυτά είναι ο χοντρός μάλλινος πέπλος, ένα λιτό φόρεμα που πορπώνεται στους ώμους με απλές περόνες, τόσο μεγάλες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και σαν φονικά όπλα, ή με βαριές χάλκινες πόρπες. Οι τελευταίες, τοξωτές στην αρχή, γίνονται αργότερα οκτώσχημες, ενσωματώνοντας το εξαιρετικά αγαπητό στη πρωτογεωμετρική περίοδο θέμα των ομόκεντρων κύκλων.

Απλά, βαριά, συχνά πολύσπειρα βραχιόλια στολίζουν τα μπράτσα. Τα δαχτυλίδια είναι χοντροί, απλοί, πεπλατυσμένοι κρίκοι και τα φορούν, διπλά και τριπλά, άντρες και γυναίκες.

Υπάρχουν όμως και πιο λεπτά από σύρμα που σχηματίζει οκτώσχημες σπείρες.

Συνηθισμένα είναι τα περιλαίμια από χοντρό στριφτό σύρμα που συνοδεύονται και από περιδέραια με χάλκινες χάντρες. Πολύ πιο εντυπωσιακά και σίγουρα ακόμη πιο πολύτιμα είναι τα περιδέραια με χάντρες από καρνεόλη, τον λαμπερό πορτοκαλοκόκκινο ημιπολύτιμο λίθο, που για του Αιγύπτιους ήταν η πέτρα της ζωής.

Οι χάντρες από καρνεόλη όπως και οι σπάνιες οφθαλμωτές χάντρες από μπλε και άσπρη υαλόμαζα έρχονται στις Αιγές από μέρη μακρινά και είναι περιζήτητες όχι μόνον για την ομορφιά, αλλά και για τις μαγικές τους ιδιότητες που συμπληρώνουν εκείνες των διάφορων φυλαχτών που τα φορούν σαν μενταγιόν.

Τα μοναδικά χρυσά κοσμήματα της εποχής ήταν οι σφηκωτήρες από λεπτό σύρμα, που συγκρατούσαν τους πλοκάμους των μαλλιών.

Ιδιαίτερα δημοφιλείς είναι οι βαριές ορειχάλκινες «σύριγγες», που σαν μπούκλες ξανθών μαλλιών πλαισίωναν με την ζεστή, χρυσαφένια λάμψη τους τα πρόσωπα, στερεωμένες με μεγάλα μπρούντζινα κουμπιά στα διαδήματα που ήταν φτιαγμένα από δέρμα ή νήμα.

Μια ψηλή κυλινδρική χάλκινη κορώνα, στολισμένη με ηλιακά σύμβολα, μας δίνει μια εικόνα των εντυπωσιακών πόλων που φορούσαν οι βασίλισσες-ιέρειες της εποχής.

«Βαθύζωστες» σαν τις γυναίκες του έπους, οι γυναίκες των Μακεδόνων έσφιγγαν την μέση τους με εντυπωσιακές δερμάτινες ζώνες στολισμένες με χάλκινα κουμπιά και μεγάλα ομφάλια.

Το 274/3 π.Χ. οι Γαλάτες του Πύρρου λεηλάτησαν την νεκρόπολη των Αιγών με αποτέλεσμα πολλά από τα πολύτιμα κτερίσματα των ταφών των αρχαϊκών και των κλασικών χρόνων να έχουν χαθεί.

Αυτά που έμειναν είναι σχετικά λίγα, όμως τα ευρήματα από την γύρω περιοχή και κυρίως οι απεικονίσεις στα επιτύμβια και τα αναθηματικά ανάγλυφα, τα αγάλματα και τις τοιχογραφίες συμπληρώνουν την εικόνα.

Παρά τον συντηρητισμό της μακεδονικής κοινωνίας, στα αρχαϊκά χρόνια η μόδα αλλάζει, τα σχήματα και οι μορφές εξελίσσονται και νέα υλικά κερδίζουν έδαφος. Τα περιδέραια με τις χάλκινες χάντρες και οι βαριές οκτώσχημες πόρπες σιγά-σιγά εξαφανίζονται.

Στην θέση τους επιστρέφουν οι περόνες, απλές ή διπλές, συνήθως σιδερένιες ή ασημένες, σπανιότερα χάλκινες ή χρυσές.

Οι μεγάλες περόνες που βρίσκονται στις ταφές των Τημενιδών και των εταίρων τεκμηριώνουν την παρουσία χλαμύδων, καθώς η ενδυμασία των Μακεδόνων τείνει να αποκτήσει την τυπική μορφή της: ένας ζωσμένος χιτώνας, ένα απλό μάλλινο φόρεμα, συνήθως με μανίκια, που έφτανε περίπου ως τα γόνατα, χλαμύδα, μια αρκετά βαριά μάλλινη κάπα που πορπώνεται στο στήθος ή στον ώμο, δερμάτινες μπότες ή ψηλά σαντάλια και μια τραγιάσκα από δέρμα ή τσόχα, η περίφημη μακεδονική καυσία.

Αλλαγές παρατηρούνται και στην ενδυμασία των γυναικών: Οι μικρές, χρυσές, ασημένιες ή χάλκινες τοξωτές πόρπες που βρίσκονται στους ώμους και τα μπράτσα των νεκρών δείχνουν πως οι λεπτοϋφασμένοι ιωνικοί χιτώνες με τα μανίκια γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς, ενώ και οι παραδοσιακοί μάλλινοι πέπλοι που πιάνονταν στους ώμους με μικρές ασημένιες περόνες έγιναν πιο λεπτοί.

Συχνά τα δυο φορέματα φοριούνται μαζί το ένα πάνω από το άλλο, αλλά το συνηθισμένο πανωφόρι ήταν το ιμάτιο, ένα μεγάλο ορθογώνιο κομμάτι ύφασμα που τύλιγε ολόκληρο το σώμα και μπορούσε να καλύπτει και το κεφάλι.

Τα κοσμήματα, πάντα αγαπητά, έγιναν πιο περίτεχνα και λιγότερο ογκώδη. Τα σκουλαρίκια εμφανίζονται στις Αιγές τον 7ο αι. π.Χ. και γίνονται γρήγορα δημοφιλή. Τα βαρύτιμα χρυσά, ταινιωτά με απλή έκτυπη ή εξαιρετικά περίτεχνη συρματερή και κοκκιδωτή διακόσμηση, προορίζονται για τις κυρίες της αυλής.

Πιο συνηθισμένα και πολύ πιο λιτά είναι τα σκουλαρίκια σε σχήμα Ω, με κεφάλια φιδιών για απολήξεις στην αρχή και μπουμπούκια λωτού αργότερα, συνήθως ασημένια και σπανιότερα χρυσά. Υπάρχουν επίσης λεμβόσχημα, ασημένια, ακόμη και χάλκινα, αλλά και απλοί, ασημένιοι κρίκοι.

Τα περίαπτα, συνήθως χρυσά, είναι μικροσκοπικά και έχουν μορφή διπλού πέλεκυ, αμφορίσκου, πυραμίδας, λεοντοκεφαλής ή βελανιδιού. Τα κολιέ έχουν χάντρες από χρυσό, κεχριμπάρι, υαλόμαζα, ελεφαντόδοντο, φαγιεντιανή ή και επιχρυσωμένο πηλό.

Υπάρχουν λεπτά χάλκινα βραχιόλια-βέργες που φοριούνται πολλά μαζί, αλλά και πιο ογκώδη ασημένια και χρυσά που απολήγουν σε κεφάλια φιδιών, όπως και οι πολλαπλές ασημένιες αλυσίδες που θηλυκώνονταν στο φόρεμα επάνω από το στήθος.

Τα δαχτυλίδια που φοριούνται από άνδρες και γυναίκες, απλοί χάλκινοι, ασημένιοι ή χρυσοί κρίκοι στα αρχαϊκά χρόνια, θα αποκτήσουν σφενδόνες με έγκοιλες παραστάσεις στα κλασικά και, φτιαγμένα από χρυσό, ασήμι, χαλκό ή σίδερο, θα χρησιμεύουν σαν προσωπικές σφραγίδες.

Τα εκπληκτικά επιτεύγματα της μακεδονικής χρυσοχοΐας της εποχής του Φιλίππου Β΄ και του Μεγαλέξανδρου είναι ορατά στους θησαυρούς των βασιλικών τάφων. Άλλωστε εδώ βρέθηκαν μερικά από τα πιο πολύτιμα χρυσά στεφάνια, αλλά και το περίτεχνο διάδημα της Μήδας, της συζύγου που συντρόφευσε τον Φίλιππο Β΄ στον τάφο, το οποίο είναι ένα από τα πιο ωραία και πιο πολύτιμα κοσμήματα του αρχαίου κόσμου.

Τον απόηχο αυτής της τέχνης αναγνωρίζουμε στα κοσμήματα της ελληνιστικής εποχής: χαριτωμένα σκουλαρίκια με λιοντάρια, νίκες και ερωτιδείς, δακτυλίδια με σφραγιδόλιθους από ημιπολύτιμους λίθους, κομψές αλυσίδες από χρυσό και σάρδιο.

Η περιποίηση του σώματος και η επιδίωξη της ομορφιάς, προσωπική απόλαυση και ατομική πολυτέλεια, γίνεται σύμβολο γοήτρου, μια ανάγκη που η ικανοποίησή της δεν γνωρίζει σύνορα και δεν την περιορίζουν οι αποστάσεις.

Κυρίαρχο ρόλο στην περιποίηση μαλλιών και σώματος γυναικών και ανδρών έπαιζε το λάδι της ελιάς. Μαζί με αυτό στην ημερήσια διάταξη ήταν κάθε λογής πομάδες και αλοιφές, αρώματα και αρωματικά λάδια που, όπως οι πολύτιμες χάντρες, έφταναν από μακριά μέσα σε περίτεχνα μυροδοχεία, κάποια από τα οποία συναγωνίζονταν σε αξία το πολύτιμο περιεχόμενο τους. Απαραίτητη απόλαυση των ζωντανών το μασάζ με αρωματικό λάδι γίνεται η ύστατη φροντίδα για τους νεκρούς και απευθύνεται σε όλους με αποτέλεσμα τα μυροδοχεία να είναι ίσως τα πιο χαρακτηριστικά ευρήματα της νεκρόπολης.

Τα ‘αρτόσχημα αλάβαστρα’, τα τυπικά μυκηναϊκά μυροδοχεία, βρίσκονται εδώ, πριν ακόμη δημιουργηθεί η πόλη.

Οι κορινθιακοί αρύβαλοι και τα εξάλειπτρα κυριαρχούν στα αρχαϊκά χρόνια, μάλιστα τα δεύτερα γίνονται τόσο δημοφιλή που ντόπιες απομιμήσεις τους εξακολουθούν να κατασκευάζονται ως το τέλος του 4ου αι. π.Χ..

Μαζί με αυτά συνυπάρχουν τα κομψά σαμιώτικα μυροδοχεία που έχουν το σχήμα ειδωλίων της Αφροδίτης, της θεάς που ορίζει την ερωτική επιθυμία, και των αγαπημένων πλασμάτων της.

Στα κλασικά χρόνια η Αθήνα εκτοπίζει την Κόρινθο και κάθε είδους λήκυθοι και ληκύθια, ερυθρόμορφοι και μελαμβαφείς ασκοί κατακλύζουν την αγορά της μακεδονικής μητρόπολης, ώσπου να δώσουν την θέση τους στα χαρακτηριστικά ατρακτόσχημα ελληνιστικά μυροδοχεία που βρίσκονται παντού στις αγορές της Οικουμένης.

Έχω σημειώσει σε αυτή τη φωτό που είναι αυτά που αναφέρονται στο κείμενο στην προθήκη (σε περίπτωση που κάποια δεν είναι σαφή

Μολονότι έχουν βρεθεί ως τώρα μόνον δύο καθρέφτες, οι γυναίκες των Αιγών ήταν αρκετά φιλάρεσκες και το μακιγιάζ δεν τους ήταν άγνωστο: μικροσκοπικές τριχολαβίδες λεπτεπίλεπτα περίτεχνα εργαλεία και πυξίδες, οι πουδριέρες με το ψιμύθιο για το μεϊκαπ, αποτελούν τυπικό εξάρτημα της γυναικείας τουαλέτας και γίνονται μεταθανάτιο γνώρισμα φύλου.

Τα παιδιά ακολουθούν την μόδα των μεγάλων: Τα αγοράκια ντυμένα με κοντούς χιτώνες και χλαμύδες, μποτάκια και σκουφάκια, απεικονίζονται συχνά μαζί με τα σκυλάκια που τα συντρόφευαν στα παιχνίδια. Τα κοριτσάκια, με κοσμήματα και ρούχα σαν εκείνα των μαμάδων τους, διδάσκονταν την φιλαρέσκεια από τα γεννοφάσκια τους.

Ειδικά για βρέφη και νήπια προορίζονταν τα μικρά κανατάκια με την εκροή που θυμίζει θηλή και χρησιμοποιούνταν σαν θήλαστρα για παραπάνω από 10 αιώνες. Γεμάτα με γάλα, υδρόμελο ή κάποιο αφέψημα, τα έδιναν στα μωρά για να χορταίνουν την πείνα ή να γλυκαίνουν τους πόνους τους.